🔴چگونه خداوند هرکس را که بخواهد هدایت داده یا گمراه می‌کند؟
▪️وقتی بخواهیم مفهوم هدایت و گمراه کردن را در قرآن کریم بررسی کنیم باید به خوبی آیات و سیاق‌های وارده آن را مورد بررسی قرار دهیم. چراکه حتی تکرارهای قرآن کریم هرکدام برای هدف و مفهومی خاص بوده و این نیز یکی از زیبایی‌ها و ظرافت‌های این کتاب الهی می باشد.
و به همین خاطر شیخ الإسلام می فرماید:
«در هیچ جای قرآن، تکرار محض آیات وجود ندارد، اگر آیه‌ای تکرار شد، حتماً در آمدنِ آن نکته‌ای نهفته است.»
▫چنانکه ابن القیم رحمه الله ذکر کرده، در قرآن کریم ۴ نوع هدایت آمده است:
▪️ ۱- هدایت عام
این نوع از هدایت را الله متعال به همگان عطا کرده تا به آنچه که شأن و جایگاهشان هست، رسیده و بر جانب جلب منفعت و دفع ضرر استوار می باشد.
«الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى| وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى»
“همان خداوندی كه می‌آفریند و سپس (آنها را هماهنگ می‌کند و) می‌آراید.| خداوندی كه اندازه‌گيری می‌کند و (هرچيزی را آن گونه كه شايسته و بايسته است می‌آفریند، و آن گاه آن را به كاری که باید بکند) رهنمود می‌نماید.”
«قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى»
“(موسی) گفت: پروردگار ما آن کسی است كه هر چیزی را وجود بخشيده است و سپس (در راستای آن چیزی كه برای آن آفريده شده است) رهنمودش كرده است.”
و هدایت اشخاص برای ازدواج، زاد و ولد، تربیت و حمایت کودکان، و حتی شیرخوردن فطری نوزاد و گرفتن غذایش از این نوع هدایت می باشد.
▪️ ۲- هدایت راهنمایی و ارشاد
وظیفه این نوع هدایت به دوش پیامبران و کتابهای نازل شده می باشد که عبارت است از نشان دادن راه رستگاری و هلاکت به مردم.
▫️الله متعال می‌فرماید:
«وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ»
“و (آیا) دو راه در پیش رویش ننهادیم؟”
و این همان هدایت مورد مقصود در آیه ۱۷ سوره فصلت می باشد که می فرماید:
«وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى فَأَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»
“و امّا قوم ثمود، ما ايشان را رهنمود كرديم (و راه خير و راه شر را بديشان نموديم) و آنان كوردلی (و گمراهی) را بر هدايت (و رهنمود الهی) ترجيح دادند، و لذا به سبب كارهایی كه می‌کردند، صاعقه عذاب خواركننده‌ای ايشان را فرو گرفت.”
و هدایت مورد نظر در اینجا از نوع توفیق نیست بلکه از نوع ارشاد و راهنمایی می باشد (چنانکه خواهیم دید). چراکه اگر از نوع توفیق بود، گمراهی را بر هدایت ترجیح نمی دادند و مختار نمی شدند که کدام را انتخاب کنند!
و الله متعال هیچ احدی را از این نوع هدایت محروم نمی کند، همانطور فرموده است:
«وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً»
“و ما (هيچ شخص و قومی را) مجازات نخواهيم كرد، مگر اين كه پيغمبری (برای آنان مبعوث و) روان سازيم.”
▪️ ۳- هدایت توفیق و مساعدت
این همان هدایتی هست که شبهات ملحدین به سبب کج فهمی از این نوع رخ می‌دهد. و مقصود از این نوع هدایت همان زیادکردن هدایت و بصیرت نسبت به حق می باشد.
چنانکه خداوند متعال می‌فرماید:
«وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى»
“كسانی كه در راه هدايت گام برداشته‌اند، خداوند بر هدايت ايشان می‌افزاید”
«إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى»
“ايشان جوانانی بودند كه به پروردگارشان ايمان داشتند، و ما بر (يقين و) هدايتشان افزوده بوديم.”
«يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ»
“خداوند با آن (كتاب) كسانی را به راههای امن و امان (از ترس و هراس دنيا و آخرت) هدايت می‌کند كه جويای خوشنودی او باشند”
▪️همچنین الله متعال کسی که هدایت را انتخاب کند و یا برای آن سعی کند را گمراه نمی کند! بلکه کسی را گمراه می کند که خودش گمراهی و گناه و نافرمانی را (بعد از روشن شدن) بر می‌گزیند.
▫️چنانکه می‌فرماید:
«وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِين»
“و امّا خدا جز كجروان و منحرفان را با آن گمراه و حيران نمی‌گرداند.”
«كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ»
“اين چنين خداوند اشخاص متجاوز و متردّد را گمراه و سرگشته می‌سازد.”
«سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُواْ بِهَا وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الرُّشْدِ لاَ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَكَانُواْ عَنْهَا غَافِلِينَ»
“از آيات خود كسانی را باز می‌دارم كه در زمين به ناحق تكبّر می‌ورزند (و خويشتن را بالاتر از آن می‌دانند كه آيات ما را بپذيرند و راه انبياء را در پيش گيرند)، و اگر هر نوع آيه‌ای (از كتاب آسمانی و هرگونه معجزه‌ای از پيغمبران و هر قسم نشانه‌ای از نشانه‌های جهانی) را ببينند بدان ايمان نمی‌آورند، و اگر راه هدايت (و رستگاری) را ببينند آن را راه خود نمی‌گیرند، و چنان كه راه گمراهی را ببينند آن را راه خود می‌گیرند، اين (انحراف از جاده شريعت خدا) هم بدان سبب است كه آيات ما را تكذيب كرده و از آنها غافل و بی‌خبر گشته‌اند.”
💠آیا درست است ملحدی که نمیخواهد عیش و نوش و بی بندوباری خود را رها کند و حوصله و طاقت نماز و روزه و عبادت را ندارد را با یک شخص محقِق که قصدش پیدا کردن حق است و تلاش خود را از راه درست انجام می‌دهد، مقایسه کنیم؟ حقا که ظلم است!
پس هدایت و گمراه کردن در اینجا ظلم به بقیه نیست؛ بلکه هدایت ثواب و پاداش انتخاب و به دنبال بودن آن بوده و گمراهی مجازات و کیفر کسی است که گمراهی و عصیان را اصل و اساس قرار دهد و حق و هدایت را به خاطر هوا و هوس رها کند…
▪️اما آن آیه که می فرماید:
«وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ»
یعنی “و حال اين كه نمی‌توانید بخواهيد جز چیزهایی كه خداوند جهانيان بخواهد” دارای نکته ای مهم می باشد و آن اینست که مشیت و اراده آزاد در انتخاب گمراهی و هدایت چیزی جز بخشش و عطای خداوند نبوده و الله متعال این اراده را بخشیده است تا بنده اش انتخابی آزاد بین هدایت و گمراهی داشته باشد. و شخص گمان نکند که این مشیت و اراده را خودش به وجود آورده است؛ و اگرچه این اراده، اراده تی آزاد می باشد، در همان حال آنرا خداوند به ما بخشیده است. و هرگاه عبد، با اراده آزاد خویش قصدی کند، توسط اراده الهی به وجود می آید.
و تمام افعال بندگان اگرچه در انتخاب هدایت و حق و گمراهی و ناحق مختارند، تحت اراده خداوند می باشد.
▪️ ۴- هدایت به بهشت و جهنم
مسلمانی که هدایت را در دنیا انتخاب کرده و خداوند نیز بر هدایت وی افزوده است در نهایت در قیامت وی را به بهشت هدایت می کند:
