نویسنده: عبدالحی لیان

الگوی تربیت الهی در خانوادۀ انبیاء ^{علیهم‌الصلاةو‌السلام}

بخش پنجاه‌وچهارم

جایگاه حضرت یوسف ^{علیه‌السلام} نزد پدر، رؤیا و حسادت برادران

حضرت یوسف ^{علیه‌السلام} در دوران کودکی، کودکی عزیز، آرام و نجیب بود که در کنار پدرش یعقوب ^{علیه‌السلام} رشد می‌کرد. یعقوب ^{علیه‌السلام} از جانب خداوند با یازده پسرِ جوان، قوی و بالغ احاطه شده بود، پسرانی که آرزوهای دنیوی او و نیازهای زندگی‌اش را برآورده می‌کردند. این برادران به نیروی جوانی خود افتخار می‌کردند و به قدرت‌شان می‌بالیدند، همانطور که قرآن کریم از زبان آن‌ها می‌فرماید: «وَنَحْنُ عُصْبَةٌ.»^[1]؛ ترجمه: ما گروهی نیرومند هستیم.

همچنین در جای دیگری از قول آن‌ها آمده است: “أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا یرْتَعْ وَیلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ”^[2] ترجمه: «او را فردا با ما بفرست تا در چمن و صحرا بگردد و بازی کند و ما کاملاً مراقب او خواهیم بود».

رؤیای حضرت یوسف ^{علیه‌السلام} و بیان آن برای پدر

حضرت یوسف ^{علیه‌السلام} در کودکی، خواب عجیبی دید. وقتی صبح شد، آن را برای پدرش تعریف کرد تا برایش تعبیر کند. خداوند متعال در این باره می‌فرماید:

“إِذْ قَالَ یوسُفُ لِأَبِیهِ یا أَبَتِ إِنِّی رَأَیتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ * قَالَ یا بُنَی لَا تَقْصُصْ رُؤْیاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَیكِیدُوا لَكَ كَیدًا إِنَّ الشَّیطَانَ لِلْإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِینٌ * وَكَذَلِكَ یجْتَبِیكَ رَبُّكَ وَیعَلِّمُكَ مِن تَأْوِیلِ الْأَحَادِیثِ وَیتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیكَ وَعَلَى آلِ یعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَیكَ مِن قَبْلُ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِیمٌ حَكِیمٌ” ^[3] ترجمه: «(ای پیغمبر! به یاد دار) آن‌گاه را كه یوسف به پدرش گفت: ای پدر! من در خواب دیدم كه یازده ستاره، و همچنین خورشید و ماه در برابرم سجده می‌كنند. (پدرش) گفت: فرزند عزیزم! خواب خود را برای برادرانت بازگو مكن،  (چرا كه مایۀ حسد آنان می‌شود و شیطان ایشان را بر آن می‌دارد) كه برای تو نیرنگ بازی و دسیسه‌سازی كنند. بی‌گمان شیطان دشمن آشكار انسان است.‏ ‏همان‌گونه (كه در خواب خویشتن را سرور و برتر دیدی) پروردگارت تو را (به پیغمبری) برمی‌گزیند و تعبیر خواب‌ها را به تو می‌آموزد (و با خلعت نبوّت تو را مفتخر می‌سازد) و بر تو و خاندان یعقوب نعمت خود را كامل می‌كند،  همان‌طور كه پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق كامل كرد. بیگمان پروردگارت بسیار دانا و پرحكمت است (و می‌داند چه كسی را برمی‌گزیند و خلعت نبوّت را به تن چه كسی می‌كند)».‏

نصیحت و هشدار یعقوب به یوسف ^{علیهماالسلام}

همانطور که اشاره شد، یوسف ^{علیه‌السلام} هنگام دیدن این رؤیا نوجوان یا کودکی کوچک بود؛ اما رؤیای او، رؤیایی معمولی برای کودکان نبود. به همین دلیل، پدرش یعقوب ^{علیه‌السلام} با احساس و بصیرت خود دریافت که این رؤیا، نشانه‌ای از آینده‌ای بزرگ برای این پسر است و او مورد عنایت و کرامت الهی قرار خواهد گرفت. ازاین‌رو، پدرش به او هشدار داد و نصیحت کرد که این رؤیا را برای برادرانش (که نزدیک‌ترین افراد به او بودند) تعریف نکند و راز آن را حفظ کند تا تقدیر الهی به سرانجام برسد.

یعقوب ^{علیه‌السلام} می‌ترسید که مبادا برادران، اهمیت این خواب را که برای برادر کوچک‌تر و ناتنی‌شان است، درک کنند و شیطان از این نقطه‌ضعف در وجود آن‌ها استفاده کند، آن‌ها را علیه یوسف ^{علیه‌السلام} تحریک نماید و سینه‌های‌شان از حسد و کینه پر شود و برای یوسف ^{علیه‌السلام} نقشه‌ای بکشند که او را ناراحت و آزار دهد. این همان کاری بود که شیطان، پسرِ آدم را علیه برادرش تحریک کرد تا او را بکشد.

حسادت و کینه، غریزه‌ای در بنی‌آدم است و از طرفی، شیطان نیز ذاتاً سینه‌های مردم را نسبت به یکدیگر چرکین می‌کند و گناه و شر را در نظرشان زیبا جلوه می‌دهد. همان‌طور که می‌فرماید: “إِنَّ الشَّیطَانَ لِلْإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِینٌ”^[4] ترجمه: «بیگمان اهریمن دشمن آشكار انسان است».

و نیز می‌فرماید: “وَزَینَ لَهُمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یهْتَدُونَ”^[5] ترجمه: «شیطان اعمال‌شان را برای‌شان زینت داده و آنان را از راه (راست) بازداشته است، ازاین‌رو هدایت نمی‌شوند».

هشدار حضرت یعقوب ^{علیه‌السلام} به پسرش، ناشی از اطمینان او به کمال عقل، پاکی درون و اخلاق نیکوی یوسف ^{علیه‌السلام} بود؛ زیرا کسی‌که چنین خصوصیاتی داشته باشد، بخشنده و عذرپذیر است و از لغزش‌ها چشم‌پوشی می‌کند. پس از این هشدار، یعقوب ^{علیه‌السلام} تعبیر رؤیا را برای یوسف بیان کرد: به او گفت که در آینده، سَروَری مطاع خواهد شد، خداوند او را به پیامبری برمی‌گزیند، به او از صدق احساس و نفوذ بصیرت می‌آموزد تا بتواند عواقب نهایی وقایع را از همان اوایل تشخیص دهد و نیز تعبیر خواب‌ها و رؤیاها را به او تعلیم می‌دهد. در نهایت، خداوند نعمتش را بر او و بر خاندان یعقوب با خیر، رحمت و برکات کامل خواهد کرد، همان‌گونه که پیش از این بر پدرانش ابراهیم و اسحاق ^{علیهماالسلام} کامل کرده بود.

حسد برادران یوسف ^{علیه‌السلام} و توطئه‌چینی آنان

خداوند متعال در آیات کریمه، حسادت برادران یوسف ^{علیه‌السلام} و انگیزۀ آن، و نیز توطئۀ ناپاکی را که برای رهایی از او طراحی کردند، آشکار می‌سازد و می‌فرماید:

“إِذْ قَالُوا لَیوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِینَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ* اقْتُلُوا یوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا یخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِیكُمْ وَتَكُونُوا مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِینَ* قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ لَا تَقْتُلُوا یوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ یلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّیارَةِ إِن كُنتُمْ فَاعِلِینَ* قَالُوا یا أَبَانَا مَا لَكَ لَا تَأْمَنَّا عَلَى یوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ* أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا یرْتَعْ وَیلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ* قَالَ إِنِّی لَیحْزُنُنِی أَن تَذْهَبُوا بِهِ وَأَخَافُ أَن یأْكُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ* قَالُوا لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ* فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَأَجْمَعُوا أَن یجْعَلُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ وَأَوْحَینَا إِلَیهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِأَمْرِهِمْ هَٰذَا وَهُمْ لَا یشْعُرُونَ* وَجَاءُوا أَبَاهُمْ عِشَاءً یبْكُونَ* قَالُوا یا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا یوسُفَ عِندَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنتَ بِمُؤْمِنٍ لَّنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِینَ* وَجَاءُوا عَلَى قَمِیصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ”^[6] ترجمه: «(آن را به یاد آور) هنگامی که (برادران یوسف) گفتند: یوسف و برادرش (بنیامین)، نزد پدرمان از ما دوست داشتنی‌ترند، با این‌که ما گروهی هستیم (که به کار پدر می‌آییم). حقیقتاً پدر ما در اشتباه و گمراهی آشکاری است (که او را بر ما ترجیح می‌دهد). یوسف را بکُشید یا او را در سرزمینی دور بیندازید تا توجه پدرتان خالصانه متوجّه شما گردد، و بعد از آن (از کار خود پشیمان شده و) توبه کنید و مردمی صالح باشید. یکی از آنان گفت: یوسف را نکُشید، و اگر می‌خواهید کاری بکنید (و از او خلاص شوید)، او را در عمق چاه بیندازید تا بعضی از کاروانیان و مسافران او را برگیرند (و با خود ببرند). (برادران نزد پدر آمدند و) گفتند: ای پدر! تو را چه شده است که ما را امین بر یوسف نمی‌دانی؟ در حالی‌که ما قطعاً خیرخواه او هستیم! فردا او را با ما بفرست تا در چراگاه بگردد و بازی کند، و ما حتماً او را محافظت خواهیم کرد. (یعقوب) گفت: به راستی غمگین می‌شوم که او را ببرید (و از من دور کنید)، و می‌ترسم گرگ او را بخورد در حالی‌که شما از او غافل هستید. گفتند: اگر گرگ او را بخورد، در حالی‌که ما گروهی توانمند هستیم، در این صورت ما حتماً زیانکار و ناتوان خواهیم بود (و سزاوار سرزنشیم). هنگامی که او را بردند و همگی بر آن شدند که وی را در ته چاه بگذارند، به او (یوسف) وحی کردیم: حتماً تو (روزی) آنان را از این کارشان با خبر خواهی ساخت، در حالی‌که ایشان تو را نمی‌شناسند (و به خاطر نمی‌آورند). و (پس از انجام کار خود) شبانه، گریان به سوی پدرشان بازگشتند. گفتند: ای پدر! ما رفتیم تا مسابقه دهیم و یوسف را نزد کالاها و اثاثیۀ خود گذاشتیم، پس گرگ او را خورد! و تو هرگز سخن ما را باور نخواهی کرد، هر چند راستگو باشیم! و پیراهن او را آلوده به خونی دروغین آوردند (و به پدرشان نشان دادند). پدر گفت: (چنین نیست) بلکه نفس‌های شما کاری را برای‌تان آراسته (و زیبا جلوه داده) است. پس (کار من) صبر جمیل است (صبری که جزع و فزع، زیبایی آن را نیالاید، و ناشکری و ناسپاسی اجر آن را نزداید و به گناه تبدیل ننماید). و تنها خدا است که باید از او یاری خواست در برابر یاوه‌گویی و دروغی که می‌گویید».

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی