نیازسنجی دینی انسان در پرتو تعالیم اسلام «بخش شانزدهم»

نویسنده: عبدالحی لیان

نیازسنجی دینی انسان در پرتو تعالیم اسلام

بخش شانزدهم

مسئولیت انسان و لزوم داوری الهی (ادامه)

پنج دلالت اصلی برهان احیای زمین

خداوند این پدیده (احیای زمین) را آیه و دلیلی بر پنج موضوع اصلی قرار داده است:

۱.     وجود صانع (خالق): و اینکه او حق مبین است، که این خود مستلزم اثبات تمام صفات کمال او شامل قدرت، اراده، حیات، علم، حکمت، رحمت و افعال اوست.

۲.     زنده‌کنندۀ مردگان بودنِ خداوند.

۳.     عمومیت قدرت او بر هر چیزی.

۴.     آمدن قیامت و اینکه شکی در آن نیست.

۵.     خارج کردن مردگان از قبرها، همان‌گونه که گیاهان را از زمین خارج می‌کند.

پاسخ به منکران معاد

خداوند متعال این دلیل (احیای زمین) را به دلیل درستی مقدمات، وضوح دلالت و دوری آن از هرگونه شبهه، بارها در قرآن تکرار کرده است.^[1]

یکی دیگر از مواردی که خداوند به شبهۀ منکران پاسخ می‌دهد، در آیۀ زیر است: «وَقَالُوا أَإِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِیدًا.»^[2]؛ ترجمه: ‏و (اینان و منكرانِ دیگر رستاخیز) می‌گویند: آیا هنگامی كه ما استخوانی (پوسیده) و تكّه‌هائی خشكیده (و از هم پاشیده) شدیم، مگر دیگر باره آفرینش تازه‌ای خواهیم یافت (و زندگی دوباره‌ای پیدا خواهیم كرد؟!).‏

برهان قاطع بر قدرت خدا برای اعادۀ خلقت

خداوند متعال پاسخی قاطع به آن‌ها داد که دلیل محکم بر قدرت او برای بازگرداندن آن‌ها به آفرینشی جدید است. چنانچه می‌فرماید: «قُلْ كُونُوا حِجَارَةً أَوْ حَدِیدًا * أَوْ خَلْقًا مِمَّا یكْبُرُ فِی صُدُورِكُمْ فَسَیقُولُونَ مَنْ یعِیدُنَا قُلِ الَّذِی فَطَرَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَینْغِضُونَ إِلَیكَ رُؤُوسَهُمْ وَ یقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَن یكُونَ قَرِیباً.»^[3]؛ ترجمه: ‏بگو: شما سنگ باشید (كه به هیچ وجه قابلیت پذیرش حیات را ندارد) و یا آهن باشید (كه از سنگ محكم‌تر است).‏ ‏یا این‌كه (جز آن دو) چیز دیگری باشید كه در نظرتان (از این‌ها هم) سخت‌تر است (و از قابلیت پذیرش حیات دورتر، باز خدا می‌تواند به پیكرتان جان بدمد و به زندگی مجدّد بازگرداند. آنان شگفت‌زده) خواهند گفت: چه كسی ما را باز می‌گرداند؟ بگو: آن خدائی كه نخستین بار شما را آفرید. پس از آن، سرهای‌شان را به سویت (به عنوان استهزاء) تكان می‌دهند و می‌گویند: چه زمانی این (معاد) خواهد بود؟ بگو: شاید كه نزدیك باشد.‏

چکیدۀ دلیل

هنگامی که منکران بعث، زنده شدن دوباره را پس از تبدیل شدن به استخوان و خاکستر بعید می‌دانستند، خداوند فرمود: «حتی اگر سنگ یا آهن شوید، یا مخلوقی که در نظر شما بسیار بزرگ و محال‌الوصول باشد (مانند آسمان یا زمین یا مرگ)، باز هم قدرت من بر شما جاری است». خلاصۀ این برهان قاطع این است که شما آفریده‌شده، تحت سیطره و مقهور خواست خالق خود هستید و توانایی تغییر حالت خود را به آفرینشی که دچار فرسودگی نمی‌شود (مانند سنگ و آهن) ندارید. با این وجود، حتی اگر دارای این میزان از استحکام بودید، احکام، قدرت و مشیّت خداوند در شما نافذ بود و نمی‌توانستید بر او پیشی بگیرید یا از قلمروش فرار کنید.

این یکی از قاطع‌ترین براهین است که هیچ شبهه‌ای در آن راه نمی‌یابد، و عقول سلیم ناچارند تسلیم و منقاد آن شوند.

جدال بر سر زمان وقوع معاد

قوم منکر، وقتی از صحت این برهان آگاه شدند، به یک سوال تعنت‌آمیز دیگر روی آوردند: چه کسی ما را زنده می‌کند؟ و خداوند پاسخ داد: «بگو: کسی‌که شما را در اوّلین بار آفریده است». و چون دیدند این پاسخ قاطع است، به لجاجت دیگری روی آوردند و از زمان وقوع معاد پرسیدند و سرها را به علامت تعجب و انکار تکان دادند و گفتند: «کِی خواهد بود؟». خداوند متعال فرمود: بگو: شاید نزدیک باشد».

آری، زندگی آخرت در حقیقت فصل دِرو کردن و برداشت محصولی است که هر انسانی با دست‌های خویش در مزرعۀ دنیا کاشته است. این حیات ابدی، تنها یک توقف‌گاه نیست، بلکه ادامۀ واقعی و مقصد نهایی سفر وجودی ماست. دنیا مزرعه است و آخرت، بازار! هر کسی‌که با تشخیص هدف والای آفرینش (یعنی عبادت و احسان) بذرهای نیکوکاری و عمل صالح را کاشته باشد، در آنجا در برابر موفقیت خود، به اندازۀ شایستگی‌اش غرق در نعمت‌های جاودان خواهد شد.

اما وای بر آن کس که عمر گران‌مایه را به بیهودگی گذرانده و از هدف خلقت دور مانده است. این شخص در آن محکمۀ بزرگ، به دلیل شکست و قصورش، ناگزیر باید سزای تلخ ناکامی و عذاب دردناک را بچشد.

عدالت مطلق الهی اقتضا می‌کند که هیچ تلاشی، چه نیک و چه بد، نادیده گرفته نشود و نتیجۀ نهایی هرکس، بازتاب دقیق عملکرد او در دورۀ آزمایش دنیا باشد. اینجاست که می‌فهمیم راز سعادت، چیزی جز درک و تحقق هدف خلقت نیست.

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی