نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان
بخش چهلودوم
مراحل رشد جنین در پرتو وحی و علم نوین
قرآن کریم در بیان دقیق خود، به نکات ظریفی از روند تکوین و تشخیص حاملگی اشاره کرده است. در آیه‌ای از سورۀ بقره آمده است: “وَٱلَّذِینَ یتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَیذَرُونَ أَزْوَ‌ٰجًا یتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا” ترجمه: «و كسانی‌كه از شما (مردان) میمیرند و همسرانی از پس خود به جای می‌گذارند، همسران‌شان باید چهار ماه و ده شبانه روز انتظار بكشند (و عدّه نگاه دارند).»
در این آیه، مدت عده برای زنان شوهر مرده، به طور دقیق «چهار ماه و ده روز» ذکر شده است. این تعیین زمانی نه‌تنها یک حکم شرعی است، بلکه با یافته‌های نوین علمی در زمینۀ رشد جنین نیز مطابقت شگفت‌انگیزی دارد. داکتران می‌گویند دوران حاملگی از لحاظ تشخیص بالینی، به سه مرحله تقسیم می‌شود:
الف: مرحلۀ شک
در آغاز بارداری، اولین نشانه غالباً قطع شدن قاعدگی است. با وجود آن‌که این علامت می‌تواند نشانۀ بارداری باشد؛ اما دلیلی قطعی نیست؛ چراکه عوامل متعددی چون اختلالات هورمونی، تنش‌های روانی، یا بیماری‌های دستگاه تناسلی نیز می‌توانند موجب آن شوند.
ب: مرحلۀ گمان
در این مرحله، زن ممکن است دچار حالت تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی، تغییرات خلقی، یا گرایش به تنهایی شود. این مجموعه علائم که در اصطلاح عام «وَحم یا اجایی»[2] نامیده می‌شود، احتمال بارداری را افزایش می‌دهد؛ اما هنوز هم نمی‌توان با قاطعیت آن را تأیید کرد، چراکه در مواردی به‌عنوان «حاملگی کاذب» ثبت می‌شود.
ج: مرحلۀ یقین
در حدود «روز ۱۲۶م بارداری» (چهار ماه و ده روز)، برای نخستین بار ضربان قلب جنین شکل می‌گیرد و مادر حرکات او را احساس می‌کند. این مرحله نقطۀ ورود به قطعیت حاملگی است و کاملاً با آنچه در آیه آمده تطابق دارد.
ازاین‌رو، آیۀ قرآن کریم دقیقاً بر لحظۀ علمی تشخیص بی‌تردید بارداری اشاره دارد. این تقارن میان علم و وحی، دلیلی روشن بر اعجاز علمی قرآن کریم است.
معجزۀ مایع آمنیوتیک (آب جنین)
در آیۀ دیگری، خداوند متعال به ظرافت شرایط رشد جنین در رحم مادر اشاره می‌فرماید: «يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ»؛ ترجمه: «او شما را در شكمهای مادرانتان، در میان تاریكیهای سه‌گانه، آفرینشهای جوراجور و پیاپی میبخشد (و جنین را هر دم به گونهای درآورده و به پلّهای از خلقت میرساند)»
علم جنین‌شناسی معاصر، وجود سه «ظلمت» یا لایه را به این شرح توضیح می‌دهد:
۱. دیوارۀ شکم؛
۲. دیوارۀ رحم؛
۳. غشاهای جنینی (از جمله غشاء آمنیون).
در میان این لایه‌ها، غشای آمنیوتیک یا «آمنیون»، اهمیت خاصی دارد. این غشا کیسه‌ای بسته، شفاف، و نازک است که حاوی مایعی بی‌رنگ به‌نام «سائل آمنیوتیک» می‌باشد. این مایع که تا ۱.۵ لیتر در ماه هفتم می‌رسد، با نزدیک شدن به زمان زایمان کاهش یافته و به حدود یک لیتر می‌رسد.
مایع آمنیوتیک، مایعی شفاف و بی‌رنگ است که جنین را در داخل رحم مادر احاطه می‌کند و درون کیسه‌ای به‌نام کیسۀ آمنیوتیک قرار دارد.
فواید علمی مایع آمنیوتیک
تغذیۀ جنین
مایع آمنیوتیک حاوی مواد غذایی از جمله پروتئین‌ها، قندها و املاح معدنی است که به تغذیۀ جنین کمک می‌کند.
محافظت در برابر ضربه
این مایع مانند ضربه‌گیر عمل کرده و هرگونه فشار یا ضربۀ وارده به شکم مادر را به‌صورت یکنواخت پخش می‌کند؛ همان‌گونه که در فناوری فضایی نیز برای حفاظت از دستگاه‌ها از سیالات و مایعات مشابه استفاده می‌شود.
سهولت حرکت جنین
محیط مایع آمنیوتیک به جنین امکان می‌دهد تا به‌صورت آزادانه و بدون اصطکاک در رحم حرکت کند. این حرکت برای رشد عضلات و استخوان‌های جنین ضروری است.
ثبات حرارتی
مایع آمنیوتیک محیطی با دمای ثابت فراهم می‌سازد که حتی در برابر تغییرات شدید دمای خارجی، از رشد متعادل جنین محافظت می‌کند.
جلوگیری از چسبندگی با دیواره‌ها
بدون وجود این مایع، امکان چسبندگی جنین به غشاءهای داخلی وجود داشت که ممکن بود باعث نقص‌های مادرزادی شود.
تسهیل روند زایمان
در هنگام زایمان، این مایع به عنوان روان‌ساز عمل می‌کند و با فراهم‌سازی لغزش و باز شدن مجاری، عبور جنین از کانال زایمان را آسان‌تر می‌سازد.
پاک‌سازی مجاری زایمان
ترشح زودهنگام مایع آمنیوتیک در روند زایمان، نقش مهمی در ضدعفونی کردن مسیر زایمان دارد تا از ورود عفونت‌ها به بدن طفل جلوگیری شود.
تمام این کارکردها در آیۀ مبارکۀ زیر به شکلی اعجازگونه اشاره شده است: «يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ»؛ ترجمه: «او شما را در شكمهای مادرانتان، در میان تاریكیهای سه‌گانه، آفرینشهای جوراجور و پیاپی میبخشد (و جنین را هر دم به گونهای درآورده و به پلّهای از خلقت میرساند.)»
به طور خلاصه باید گفت که مطابق آنچه در این مبحث بیان شد، نه تنها یافته‌های طبی دربارۀ مایع آمنیوتیک، مراحل تشخیص بارداری، و خصوصیات رشد جنین با کشفیات تجربی و آزمایشگاهی سازگار است، بلکه همگی به طرز شگفت‌انگیزی با بیانات قرآن کریم نیز تطابق دارند. دقتِ بی‌نظیر در تعابیر قرآنی، مانند: «أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا»؛ یا «يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِّن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ»؛ نمایانگر حقیقتی است که خداوند متعال در آیۀ زیر به آن اشاره فرموده است: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ»؛ ترجمه: «ما به آنان (كه منكر اسلام و قرآن اند) هرچه زودتر دلائل و نشانههای خود را در اقطار و نواحی (آسمانها و زمین، كه جهان كبیر است) و در داخل و درون خودشان (كه جهان صغیر است) به آنان (كه منكر اسلام و قرآن اند) نشان خواهیم داد تا برای ایشان روشن و آشكار گردد كه اسلام و قرآن حق است.»
این معجزۀ علمی، نه‌تنها موجب یقین در دل مؤمنان می‌شود، بلکه بابی است برای تفکر علمی و الهی دربارۀ آفریدگار حکیم و قدرت مطلق او.[8]
ادامه دارد…
By محمد فاتح