نویسنده: دکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان
بخش سی‌ودوم
شگفتی‌های اسکلت انسان
بدن انسان با همۀ پیچیدگی‌ها و ظرافت‌هایش، نمایانگر یکی از بزرگ‌ترین جلوه‌های قدرت و حکمت الهی است. یکی از بنیادی‌ترین و حیاتی‌ترین اجزای بدن، «دستگاه اسکلتی یا اسکلت بدن» می‌باشد؛ ساختاری دقیق، مقاوم و چندمنظوره که نه تنها شکل بدن را حفظ می‌کند؛ بلکه تکیه‌گاه عضلات، محافظ اندام‌های حیاتی و عامل اصلی حرکت به شمار می‌رود.
ساختار استخوان و کارکرد آن
اسکلت بدن از حدود «۲۰۰ استخوان» تشکیل شده است که هر کدام طراحی خاص خود را دارد، استخوان‌ها از بیرون سخت و فشرده‌اند؛ اما درونی اسفنجی دارند که آن‌ها را «هم‌زمان سبک و مقاوم» ساخته است، اگر ساختار درونی استخوان‌ها نیز همانند بیرون‌شان متراکم می‌بود، وزن بدن تا چهار برابر افزایش می‌یافت؛ یعنی وزن ۷۰ کیلوگرام به ۲۸۰ کیلو می‌رسید، که این نه تنها زیبایی ظاهری را از بین می‌برد، بلکه باعث «هدررفت انرژی و اختلال در حرکت» نیز می‌گردید.
دانشمندان این اصل را چنین بیان می‌کنند: «در ساختمان استخوان، بیشترین کارایی با کم‌ترین ماده حاصل شده است؛ تعادلی شگفت‌انگیز میان استحکام و سبکی.»
استخوان‌ها؛ سپر اعضای حیاتی
بسیاری از اعضای حساس و حیاتی بدن درون ساختارهای استخوانی محافظت می‌شوند:
مغز: درون جمجمه محفوظ است.
نخاع شوکی: در میان ستون فقرات جای گرفته است.
قلب: توسط قفسۀ سینه محافظت می‌شود.
رحم: در داخل لگن استخوانی قرار دارد.
و حتی کارخانه‌های تولید گلبول‌های سُرخ درون مغز استخوان واقع‌اند.
بدون اسکلت، انسان تنها توده‌ای بی‌فرم از گوشت و پوست می‌بود.
بازسازی مداوم استخوان‌ها
از شگفت‌انگیزترین خصوصیات اسکلت انسان، «پدیدۀ بازسازی مداوم استخوان‌ها» است. در طول یک عمر متوسط، اسکلت بدن تا پنج بار به‌طور کامل تجدید می‌شود؛ یعنی تقریباً هر ۶ یا ۷ سال، انسان یک اسکلت جدید پیدا می‌کند.
این خصوصیت نه‌تنها باعث «ترمیم شکستگی‌ها» می‌شود؛ بلکه استخوان را به «ذخیره‌گاه کلسیم» تبدیل کرده است. در دوران بارداری، اگر مادر از لحاظ کلسیم دچار کمبود باشد، جنین این مادۀ حیاتی را از استخوان‌های مادر تأمین می‌کند.
تنظیم رشد استخوان
رشد استخوان‌ها به کمک «هورمون‌های رشد» تنظیم می‌شود. اگر این هورمون‌ها بیش از حد فعال باشند، رُشد بیش از اندازه رُخ داده و انسان غول‌پیکر می‌شود؛ در حالی که کمبود آن‌ها منجر به کوتوله‌ماندن () فرد می‌گردد. گزارش‌هایی وجود دارد از کوتاه‌ترین انسان بالغ با قد ۵۵ سانتی‌متر و بلندترین فرد با قد ۲۴۰ سانتی‌متر، که تفاوت آن‌ها به‌دلیل اختلال در ترشح هورمون رُشد است.
جریان استخوان‌سازی
تشکیل استخوان‌ها از دوران جنینی آغاز می‌شود. در ابتدا، ساختار استخوانی به‌صورت غضروف نرم است، سپس به‌مرور زمان، این غضروف به استخوان سخت تبدیل می‌شود؛ روندی که تا سنین «۱۷ تا ۲۱ سالگی» ادامه می‌یابد.
در انتهای استخوان‌ها لایه‌ای غضروفی باقی می‌ماند که همچون «ضربه‌گیر مکانیکی» عمل می‌کند. میان مهره‌های ستون فقرات نیز دیسک‌هایی غضروفی قرار دارد که وظیفۀ جذب ضربات وارده را به‌عهده دارند، تا فرد بتواند با راحتی حرکت کند و ستون فقرات دچار آسیب نشود.
مفاصل و حرکت نرم
در مفاصل، مایع لزجی وجود دارد که باعث می‌شود استخوان‌ها با نرمی بر روی هم حرکت کنند. این مایع به‌طور طبیعی تجدید می‌شود و نقش کلیدی در «کاهش اصطکاک و افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل» ایفا می‌کند.
در اخیر خلاصه بگوییم که اسکلت بدن انسان، تنها یک ساختمان استخوانی نیست؛ بلکه «نظامی مهندسی‌شده»، مقاوم، هوشمند و زنده است که با بازسازی مداوم، محافظت از اندام‌های حیاتی و تسهیل حرکت، نقش بنیادی در حیات ما دارد. این دستگاه بی‌نظیر، به‌حق، از نشانه‌های آشکار قدرت و علم و آیتی روشن از حکمت خداوند است که در سخنش فرمود: «وَفِيٓ أَنفُسِكُمۡۚ أَفَلَا تُبۡصِرُون» [الذاریات: ۲۱]
ترجمه: «و در خودِ وجود شما (انسان‌ها، نشانه‌هاي روشن و دلائل متقن براي شناخت الله و پي‌بردن به قدرت او) است. مگر نمی‌بينيد؟»
ادامه دارد…
() کوتوله‌ماندن (Dwarfism) یعنی زمانی که قد یک فرد خیلی کوتاه‌تر از اندازۀ معمول باشد. معمولاً اگر قد یک شخص وقتی بزرگ شد کمتر از حدود ۱۴۷ سانتی‌متر (۴۸ اینچ) باشد، به آن کوتوله‌گی گفته می‌شود.
() فشرده مطلب از: موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة، ج ۱، ص ۱۰۸ – ۱۱۰.
