پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم اولین مؤسس اقتصاد اسلامی است، تمام روایت‌هایی که از ایشان در مورد اقتصاد و کار و فعالیت‌های اقتصادی روایت شده است، در حقیقت چهارچوب و نقشه‌ی عمومی اقتصاد اسلامی را ترسیم می‌کند.
زندگی پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم مملو از این‌گونه مسائل و معاملات است، هیچ گوشه‌ای از زندگی وجود ندارد؛ مگر اینکه پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم حکمی یا قولی در آن مورد ایراد فرموده‌اند، همچنین رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم مجری و تطبیق‌کننده‌ی تمام احکام قرآن کریم است، یکی از آن، احکام و مسائل اقتصادی است.
در این یادداشت و نوشته‌های بعدی نمونه‌هایی از مسائل و قضایای اقتصادی را که پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم انجام داده یا در تعامل بوده است، مورد بحث قرار می‌دهیم.
زندگی پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به دو مرحله تقسیم شده است: مرحله‌ی مکی یا قبل از هجرت و مرحله‌ی مدنی یا بعد از هجرت از مکه مکرمه به مدینه منوره و ساکن‌شدن در آنجا و تأسیس اولین دولت اسلامی.
در اینجا مسائل اقتصادی این دو مرحله را به بحث می‌گیریم:
١. مرحله‌ی مکی؛ پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم بیشتر سال‌های عمرشان را در مکه مکرمه سپری کرده است؛ یعنی از مجموع ۶۳ سال عمر مبارک‌شان، تنها یازده سال آن را در مدینه منوره و باقی آن را در مکه مکرمه گذارنده است، مرحله‌ی زندگی مکی ایشان به دو بخش تقسیم شده است؛ مرحله قبل از بعثت که به پیغمبری مبعوث نشده بود که شامل مرحله‌ی طفولیت، جوانی و نوجوانی می‌شود و مرحله‌ی بعد از بعثت که بعد از نزول وحی شروع شده که همزمان مکلف به تبلیغ و رساندن احکام الهی گردیده است.
پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در دوران مکی چه قبل از بعثت و چه بعد از بعثت کارهایی را انجام داده است که مسائل و قضایای اقتصادی در آن دیده می‌شود، همچنین بعد از بعثت آیات زیادی از قرآن‌کریم نازل شده است که قضایای اقتصادی را در بر دارد و ابعاد آن را بیان کرده است، در اینجا هر دو عمل پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و آیات قرآنی مرتبط با اقتصاد را مورد بحث قرار می‌دهیم؛ زیرا پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم اولین شخصیتی بود که آیات قرآن‌کریم را در عمل پیاده می‌کرد.
عمل پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم
پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در دوران مکی کارهایی انجام داده است که مسائل اقتصادی در آن دیده می‌شود، در اینجا دو عمل ایشان را نقل می‌کنیم:
الف: چراندن گوسفندان اهل مکه در مقابل مزد؛ چراندن گوسفندان در مقابل مزد، کار اقتصادی قلمداد می‌شود و پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم این عمل را برای تأمین نیازهای خودشان انجام داده است.
در روایتی از عبید بن عمیر آمده است که رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم فرمود: «همه‌ی پیامبران گذشته گوسفندان چرانده‌اند مردم عرض کردند: شما نیز چرانده‌اید؟ فرمود: بلی.»
روایتی دیگر در کتاب «الاجاره» بخاری از حضرت ابوهریره رضی‌الله‌عنه نقل شده که رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم در جواب سؤال قبلی فرمود: «من گوسفندان مردم مکه را در مقابل چند قراریط می‌چرانیدم.»
تذکر: قراريط جمع قیراط است که یک دهم یا یک بیستم دینار می‌شود.
ب: سفر آن حضرت صلی‌الله‌عليه‌وسلم برای تجارت؛ اشتغال در تجارت و بازرگانی از مسائل مهم اقتصادی پنداشته می‌شود، پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم تجارت و بازرگانی را در زمان مکی قبل از بعثت انجام داده است.
در سنین ۲۰ – ۲۵ سالگی جوهره‌ی وجودی پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم که از کودکی تا کنون در بخش‌هایی محدود معلوم و معروف بود، به تدریج برای همه‌ی قریش عیان می‌شد. شرافت، دیانت، امانت، صداقت، حسن اخلاق، بلند همتی و استعداد و رهبری و خلاصه اینکه تک‌تک خصلت‌های پسندیده و نیکوی آن حضرت شکوفا می‌شد، در همین ایام حضرت خدیجه رضى‌الله‌عنها قرارداد شرکت تجارت را با ایشان منعقد کرد.
حضرت خدیجه رضی‌الله‌عنها به سبب داشتن عفت و سیرت پاکیزه در میان قریش به «طاهره» معروف شده بود و به‌خاطر دانایی، فهم، فراست، اخلاق و اوصاف حمیده‌اش تمام قبیله برایش احترام قایل بودند، همچنین از سرمایه‌دارترین زن‌های قریش به شمار می‌رفت؛ چه‌بسا نصف کاروان تجاری قریش را کالاهای او در بر می‌گرفت.
حضرت خدیجه با سرمایه‌ی خود تجارت می‌کرد و با کسی قرارداد می‌بست، تا به نیابت از او همراه کاروان‌های تجاری برود و سهمی تعیین شده دریافت کند؛ بنابر روایت ابن‌اسحاق، هنگامی که او از صداقت، امانت و اخلاق پسندیده رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم آگاهی یافت، از او خواست که مال‌التجاره‌ی او را به شام ببرد و گفت که به شما بیش از دیگران اجرت و سهم خواهم داد، خلاصه اینکه معامله‌ی تجاری خدیجه رضی‌الله‌عنها با پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم انجام شد و او غلامش میسره را در این سفر تجارتی همراه آن حضرت صلی‌الله‌عليه‌وسلم به شام فرستاد.
این سفر در ۱۵ یا ۱۶ ذی‌الحجه سال ۲۵ عام‌الفيل آغاز شد. غلام حضرت خدیه رضی‌الله‌عنها در اثنای سفر با مشاهده‌ی خوبی‌های اخلاقی، عادات و خصایل رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم، شیفته‌ی ایشان شد، بعد از بازگشت، تفصیل این سفر را برای خدیجه رضى‌الله‌عنها تعریف کرد که او محمد را چگونه انسانی یافته است. رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم نیز در تجارت بسیار موفق عمل کرد و سود فراوانی به دست آورده بود.
ابن‌سعد از نفیسه بنت منیه نقل کرده است که آن حضرت صلی‌الله‌عليه‌وسلم دو برابر سودی که دیگران قبل از آن برای خدیجه کسب می‌کردند، به ایشان تحویل دادند، حضرت خدیجه رضی‌الله‌عنها نیز دو برابر آنچه وعده داده بود، به آن حضرت صلی‌الله‌عليه‌وسلم داد، شرکت در تجارت و همچنین انجام تجارت کاری است که رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم در این معاهده انجام داده است.
By محمد فاتح
