نویسنده: عبدالحفیظ عُرَيب
الحمد لله و الصلاة و السلام على رسول الله و الحمد لله على نعمة الإسلام.
در میان اعمال شرعی، دعوت و هدایت مردم به سوی الله تعالی از ارزش و فضیلت بسیار بالایی برخوردار است. علما این عمل را به دلیل اهمیت فراوانش، ام‌الاعمال نامیده‌اند.
یکی دیگر از اعمال با ارزش، حل کردن مسائل پیچیده شرعی، تبیین حلال و حرام و بیان احکام شرعی برای مردم است. این عمل را فتوا دادن گویند و کسی که فتوا می‌دهد، مفتی نامیده می‌شود. فتوا دادن در مسائل شرعی یکی از افضل اعمال شمرده می‌شود و مفتی به عنوان وارث انبیاء و مجری فرض کفایه در جامعه اسلامی نقش دارد. با این حال، به اندازه‌ای که فتوا ارزشمند و مقام مفتی والاست، خطرات ناشی از آن نیز بسیار جدی است.
اگر کسی بدون داشتن صلاحیت لازم، خود را مفتی بنامد و فتوا دهد، ممکن است مردم را به جای هدایت، به گمراهی بکشاند. در عصر حاضر با گسترش فعالیت‌های رسانه‌ای، شاهد افزایش تعداد مفتی‌های مجازی هستیم که بدون داشتن صلاحیت لازم، در امور دینی مردم را راهنمایی می‌کنند، که این امر می‌تواند به سردرگمی عمومی در اجرای احکام شریعت منجر شود.
مقاله‌ی حاضر به بررسی موضوع «جرم فتوا دادن بدون دانش» از دیدگاه قرآن، حدیث و گفته‌های سلف صالح پرداخته و عواقب ناگوار آن را شرح می‌دهد. پیش از پرداختن به موضوع اصلی، تعاریف فتوا و مفتی ارائه می‌شوند تا ورود به بحث و درک آن برای خواننده آسان‌تر شود.
فتوا چیست؟
کتاب «الموسوعة الفقهية» در جلد ۳۲، صفحه ۲۵، فتوا را اینگونه تعریف می‌کند: «فتوا عبارتست از بیان حکم الهی در مورد مسائل حلال و حرام با ذکر دلیل از چهار منبع فقهی؛ قرآن، سنت، اجماع و قیاس. پاسخ‌گویی به مسائل شرعی که برای عموم مردم پیش می‌آید، فتوا نامیده می‌شود و این وظیفه باید توسط کسی انجام شود که اهلیت لازم برای فتوا دادن را دارا باشد.
مفتی کیست و شرایط آن چیست؟
-
مفتی فردی است که تحصیلات آکادمیک دینی خود را در مدارس معتبر و نزد مفتی‌های برجسته و متقن به پایان رسانده باشد.
-
مفتی باید بی‌طرف باشد، به گونه‌ای که نه خویشاوندی و نه دشمنی بر بیان حقیقت و فتوای صحیح او تأثیر بگذارد.
-
مفتی کسی است که به دنبال منافع شخصی نباشد و نه ترس از زیان مالی یا جانی، مانع از بیان حقیقت و ارائه فتوای صحیح شود.
-
مفتی وظیفه دارد شریعت را بیان کند و حقیقت را اطلاع دهد؛ او شاهد یا قاضی نیست و فتواهای او الزام‌آور نیستند، برخلاف قاضی که حکم او می‌تواند الزام‌آور باشد و متخلفین را مشمول مجازات قانونی کند.
-
خطیب بغدادی اجماع فقهای اسلامی را گردآوری کرده که فرد فاسق، کسی که نشانه‌های فسق در او آشکار باشد، نمی‌تواند مفتی باشد.
-
شخصی که فسق در باطن او نهفته است اما در ظاهر به عنوان فردی متقی شناخته می‌شود، می‌تواند مفتی باشد، زیرا باطن افراد با الله تعالی است.
-
مفتی باید فتواهای خود را با ذکر دلایل مستند از منابع معتبر فقهی ارائه دهد.
-
فردی که تحصیلات علمی دارد اما به صورت رسمی و آکادمیک نزد مفتی‌های متخصص تعلیم ندیده، نمی‌تواند مفتی باشد. طی کردن مراحل تعلیم و تربیت تحت نظر مفتی‌های مجرب، یکی از ضروریات کسب دانش فقهی و صلاحیت برای فتوا دادن است.
ادامه دارد…
