اخلاق (بخش ششم)

نویسنده: رحمت‌الله رحمانی

حسن خلق و بی‌اعتنایی

از نظر اسلام، حسن خُلق هرگز به معنای بی‌اعتنایی در برابر گناه و منکر نیست. حسن خُلق به این معنا نیست که اگر با منکری روبه‌رو شدیم، در برابر آن سکوت کنیم، لبخند بزنیم یا در برابر رفتار زشت دیگران واکنش نشان ندهیم؛ زیرا برخورد منفی و تند زمانی ناپسند است که موضوع اهانت یا بی‌اعتنایی به دین و ارزش‌های والای آن در میان نباشد؛ بنابراین، رنجاندن نزدیک‌ترین افراد به انسان نیز اگر به دلیل حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی و پایبندی به آن باشد، نه تنها زشت نیست، بلکه در ردیف مهم‌ترین وظایف شرعی و از مراتب نهی از منکر می‌باشد.

آثار و فواید

حسن خلق دارای آثار و فواید فراوانی است. با بهره‌گیری از فرموده‌های پیشوایان بزرگوار اسلام، به شمّه‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱. آثار دنیوی

۱. پیوندهای دوستی را محکم و پایدار می‌کند؛

۲. موجب آبادی سرزمین‌ها و طول عمر می‌گردد؛

۳. روزی را زیاد می‌کند؛

۴. موقعیت اجتماعی انسان را بهبود می‌بخشد؛

۵. مشکلات و ناهمواری‌های زندگی را هموار می‌سازد.

۲. آثار اخروی

۱. موجب نیل به درجات عالی می‌شود؛

۲. حساب را آسان می‌کند؛

۳. آمرزش گناهان؛

۴. ورود به بهشت.

و در پایان اینکه:

اخلاق در فرآیند و نتیجۀ هر کاری مؤثر است. وقتی هدف انسان قرب و رضای الهی باشد، رفتار پسندیده‌ای را از خود بروز می‌دهد که هم در طول مسیر و هم در هنگام رسیدن به هدف، همراه فرد خواهد بود. اخلاق دارای اصولی است که ممکن است مکتوب شده هم باشد اما بیش از آنکه نوشتن آن مهم باشد، فطرتی بودن آن است که از اهمیت بالایی برخوردار است. فطرت اخلاق‌مدار باعث می‌شود که انسان به هدف خلقت خود که همان قرب الهی است، دست یابد. فطرت هر انسانی می‌تواند اخلاق خوب و بد را تشخیص دهد، اما اینکه اخلاق خوب یا بد را از خود بروز دهد، به شرایط و انتخاب وی برمی‌گردد.

شاید بتوان گفت که اخلاق اسلامی، همان اخلاق فطری هر آدمی است. پس سلسلۀ صفاتی که در نفس و روح انسان ثابت و ریشه‌دار است و به‌صورت ملکه شده و به‌راحتی منشأ صدور اعمال خوب یا بد می‌گردد، اخلاق نامیده می‌شود. گاهی این افعال و اعمال شرعاً و عقلاً پسندیده است که به آن «اخلاق نیکو» و گاهی ناپسند است که به آن «اخلاق بد» می‌گویند.

سلامت روحی هر فردی به نوع رفتار و عملکرد وی برمی‌گردد و در کنار آن نیز رفتار انسان متأثر از اخلاقی است که وی انتخاب می‌کند. در مجموع، اخلاق انسان بر روی تمام جوانب زندگی وی اعم از کار، همسرداری، روابط دوستانه و خانوادگی و… تأثیرگذار است. مطالعه و کسب اطلاعات در مورد اخلاق احسن قطعاً مفید خواهد بود، اما تکیه بر فطرت پاک آدمی در مسائل اخلاقی تأثیر بسزایی در خروجی هر فرد دارد.

متأسفانه، در جهان مدرن امروزی، اخلاق مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. با همۀ این تفاسیر می‌توان چنین استنباط کرد که بازگشت به اخلاق، راه نجات بشر از بحران‌های عصر مدرن است. پس باید انسان همیشه سعی کند که با اخلاق نیک، دیگران را به‌طرف خود جذب کند. حضرت عمر ^{رضی‌الله‌عنه} می‌فرماید: «برای تشخیص پرهیزگاری به روزه و نماز کسی توجه نکنید، بلکه در سه خصلت دقت کنید: اول هرگاه سخن گفت، جز از صداقت و راستی چیزی نگوید؛ دوم: هرگاه امانتی به او سپرده شود، کمال امانت را رعایت نماید؛ سوم: به هنگام قهر و عصبانیت، تقوا و پرهیزگاری را رعایت نماید؛ که همۀ این اوامر اجزای اخلاقیات هستند.

خداوند متعال به همۀ من و شما اخلاق نیک عنایت کند. آمین یا ربّ العالمین!

بخش قبلی | پایان