نويسنده: عبدالحمید نوروزی
کشاورزی؛ صدقه‌ی جاریه
همان‌گونه که انجام بسیاری از کارهای خیر مثل ساختن مسجد، حفر چاه، ساخت پُل پس از مرگ برای انسان صدقه‌ی جاریه محسوب می‌شود، غرس یک نهال و درخت نیز پس از مرگ برای انسان صدقه‌ی جاریه محسوب می‌شود؛ چنانچه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا، أَوْ يَزْرَعُ زَرْعًا، فَيَأْكُلُ مِنْهُ طَيْرٌ أَوْ إِنْسَانٌ أَوْ بَهِيمَةٌ، إِلَّا كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ»؛ (هر مسلمانی نهالی بکارد و یا زمینی را کشت کند و از آن پرنده‌ای، انسانی یا حیوانی بخورد، برای او صدقه به شمار می‌رود.)
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در جایی دیگر می‌فرماید: «مَنْ نَصَبَ شَجَرَةً فَصَبَرَ عَلَى حِفْظِهَا، وَالْقِيَامِ عَلَيْهَا حَتَّى تُثْمِرَ، كَانَ لَهُ فِي كُلِّ شَيْءٍ يُصَابُ مِنْ ثَمَرِهَا صَدَقَةٌ عِنْدَ اللَّهِ»؛ (کسی که درختی بکارد و بر زحمتِ نگهداری و آبیاری آن صبر کند تا به ثمر برسد، هر که از آن درخت استفاده ببرد، به نهال‌شان آن از طرف خداوند اجر صدقه می رسد.)
عوامل توسعه‌ی کشاورزی
برای این‌که کشاورزی در جامعه توسعه یابد و موجبات قوام ملت و دولت شود، لازم است تا بر عوامل توسعه‌ای آن توجه خاص مبذول شود:
۱. مدیریت آب
نخستین و اصلی‌ترین عامل توسعه‌ی کشاورزی، آب و مدیریت آن است. خداوند در آیات بسیاری به نقش اساسی آب در رونق و توسعه‌ی کشاورزی اشاره کرده است. آبی که از آسمان فرو می‌ریزد مهم‌ترین منبع کشت و زرع است؛ ازاین‌رو، بر انسان‌ها لازم است تا در اندیشه‌ی محافظت و مهار آب‌های باران باشند که رودها و نهرها و چشمه‌ها را پدید می‌آورد و سفره‌های زیرزمینی را انباشته می‌سازد و آب شیرین و گوارا را در اختیار بشر و دیگر موجودات زنده می‌گذارد؛ زیرا هر موجود زنده در زمین از آب آفریده شده است: «وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ؛»؛ (همه چیز را از آب زنده گردانیدیم.)
مهار آب و مدیریت آن می‌تواند تأثیرات شگرفی در رونق و توسعه‌ی کشاورزی به جا گذارد. خداوند در آیات ۶۷ و ۷۱ سوره‌ی بقره به استفادۀ یهودیان از گاو برای آبیاری زمین‌های کشاورزی اشاره می‌کند؛ بنابراین، آبیاری از طریق ابزارهای گوناگون می‌تواند تأثیرات مهمی در افزایش بهره‌وری خاک و رونق و توسعه‌ی کشاورزی به جا گذارد که همه‌ی اقوام بشری از گذشته با آن آشنا بوده و از آن بهره می‌گرفتند.
۲. باران
باران و بارندگی از جمله عوامل توسعه‌ی کشاورزی است که در آیات قرآن به آن اشاره شده است؛ زیرا بارندگی، مهم‌ترین منبع تأمین آب است. زمانی ارزش باران و بارندگی را بیشتر درک می‌کنیم که بدانیم آب باران دارای خواص بسیاری برای کشاورزی است؛ ازاین‌رو، قرآن از آب باران به‌عنوان: «ماء مبارکاً»؛ آب پربرکت یاد کرده است.
۳. به‌کارگیری ابزارهای مدرن و مناسب
از دیگر عوامل توسعۀ کشاورزی و رونق آن، بهره‌مندی از ابزارهای مناسب و معمولی در هر عصر و زمان چون گاو در گذشته و تراکتور در جهان امروز است. بنابراین، مدیریت جامعه می‌بایست در اندیشۀ تهیه و تأمین ابزارهای مناسب روز برای کشاورزی برآید تا با شکوفایی کشاورزی و توسعه و رونق آن، شکوفایی در بخش‌های دیگر نیز انجام گیرد و اقتصاد و تمدن در جامعه شکل مناسب و درستی پیدا کند.
۴. اصلاح زمین
اصلاح زمین، از دیگر عوامل توسعۀ کشاورزی است؛ بر این اساس زمین‌های غیر قابل کشت با اصلاح آن‌ها، به زمین‌های مناسب و مساعد برای کشت و زرع تبدیل شود. اصلاح زمین، به‌عنوان یک مأموریت نخستین، برای انسان نیز مطرح می‌باشد؛ زیرا انسان‌ها مأمورند تا زمین را آبادان کنند و این جز به اصلاح زمین و خاک امکان‌پذیر نیست. خداوند در آیه‌ی ۹ سوره‌ی روم به این عامل توجه داده و از «وَأَثَارُوا الْأَرْضَ» سخن به میان آورده است.
-
نقش انسانی و مدیریتی
عامل دیگر، نقش انسانی در کشت و زرع افزون بر نقش خداوند و طبیعت است. به این معنا که توسعه‌ی کشاورزی هرگز با گوشه‌گیری انسان تحقق نخواهد یافت؛ حتی اگر باران و آب به اندازه‌ی کافی وجود داشته باشد، می‌بایست انسان به‌عنوان خلیفه‌ی خداوندی در این حوزه وارد شده و نقش خود را به درستی ایفا کند. اگر خداوند زراعت را پدید می‌آورد و گیاهان را می‌رویاند، ولی نمی‌بایست نقش واسطه‌ای انسان را نادیده گرفت. بر انسان است که با پاشیدن بذر در زمین و مدیریت آن، اجازه دهد تا کشت در راستای نیازهای غذایی مردم انجام گیرد؛ ازاین‌رو، به نقش انسان در آیه‌ی ۴۷ سوره‌ی یوسف اشاره شده است؛ هر چند که انسان نمی‌بایست از نقش واسطه‌ای خود فراتر رود و گمان برد که او زارع واقعی است و گیاه را می‌رویاند؛ بلکه او تنها در نقش واسطه عمل می‌کند.
در همین رابطه یعنی عامل مدیریتی و انسانی می‌توان به آیات ۴۶ تا ۴۹ و ۵۵ و ۶۵ و ۸۸ سوره‌ی یوسف اشاره کرد که به مسئله‌ی مدیریت در امر رونق و توسعه‌ی کشاورزی توجه می‌دهد و نمونه‌ای از مدیریت موفق حضرت یوسف علیه‌السلام را گزارش می‌کند. از همین آیات به دست می‌آید که دولت باید در شرایط بحرانی از تولید تا برداشت تا توزیع و مصرف، بر کشاورزی جامعه مدیریت و نظارت کند و در شرایط بحرانی نظارت به کسانی سپرده شود که امانت‌دار و عالم و آگاه به مسائل مدیریتی و اقتصادی باشند.
ادامه دارد…
