نویسنده: عبیدالله نیمروزی
آثار و تألیفات
شاه ولی‌اللّه مردی کوشا و کثیرالتألیف بود، آثار ایشان را تا یک‌صد کتاب و رساله هم برشمرده‌اند که حدود سی اثر از آن‌ها به چاپ رسیده و بقیه یا به‌صورت نسخه‌ی خطی است یا از بین رفته است.
آثار او به دو زبان عربی و فارسی نوشته شده است و برخی از کتاب‌های او اخیراً به زبان انگلیسی هم چاپ شده است. بعضی از آثار او عبارت است از: الطاف القدس فی معرفة لطائف النفس، الانتباه فی سلاسل اولیاء اللّه و اتحاف النبیه فی ما یحتاج الیه المحدّث والفقیه، مهم‌تر از نظر بحث و تحقیق، آثار قرآن‌پژوهی اوست که برجسته‌ترین آن‌ها عبارت از: «فتح الرحمن فی ترجمة القرآن» می‌باشد که پایان ترجمه و پاک‌نویس آن به تصریح خود شاه ولی اللّه در ۱۱۵۱ق (۱۷۳۸م) بوده است.
«الفوز الکبیر فی اصول التفسیر» که رساله‌ای کم‌حجم و پر مغز درباره‌ی اصول و مبانی تفسیر قرآن است و «المقدمة فی قوانین الترجمة» رساله‌ای کوتاه و چاپ نشده در باب اصول و روش‌های درست ترجمه‌ی قرآن است، نامه‌های فارسی او نیز در چندین کتابخانه‌ی هند نگهداری می‌شود و در تالیفات علامه شاه ولی‌الله، علاوه بر مباحث کلام و مباحث اجتماعی و مابعدالطبیعه، مباحث و دیدگاه‌های اقتصاد و سیاست نیز وجود دارد.
ایشان صاحب آثار گوناگونى در زمينه‌ی علوم قرآنى است از جمله:
-
الإرشاد الی مهمات علم الإسناد؛
-
انسان العین فی مشایخ الحرمین؛
-
عقد الجید فی احکام الإجتهاد والتقلید؛
-
الفوز الکبیر فی أصول التفسیر؛
-
حجة الله البالغة؛
-
أجوبة عن ثلاث مسائل؛
-
الإنصاف فی بیان سبب الإختلاف؛
-
تنویر العینین فی رفع الیدین؛
-
رسائل الدهلوی؛
-
شرح تراجم أبواب صحیح البخاری؛
-
فتح الخبیر فی أصول التفسیر؛
-
القول الجمیل فی أصول الطرق الأربع النقشبندیة والجیلانیة والجشتیة والمجددیة.
شاگردان
شاه ولی الله دهلوی حیات خویش را در مسیر تدریس، ارشاد و تألیف گذراند و وجود خود را برای تربیت نسلی دعوت‌گر و مجاهد وقف نمود؛ بنابراین جمع کثیری از حاملان علم و مصلحان امت اسلامی زیر نظر وی تربیت شدند که از آن جمله می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
-
فرزند ایشان، شاه محمّد رحمه‌الله متوفای 1208هـ.ق؛
-
فرزند برومند دیگرش، شاه عبدالعزیز رحمه‌الله که وارث علوم و کمالات پدر شد، از معروف‌ترین تألیفاتش می‌توان تفسیر قرآن کریم به نام «فتح العزیز» یا تفسیر عزیزی و همچنین «بستان المحدثین» و «تحفة اثنا عشریة» را نام برد؛
-
شاه رفیع الدین، فرزند دیگر شاه ولی الله که دارای نبوغ در علوم شرعی و عقلی بود؛
-
شاه عبدالقادر، فرزند چهارم ایشان که به حلم، تواضع، تقوی و اتباع سنّت معروف بود؛
-
شاه عبدالغنی، آخرین فرزند شاه ولی الله که امام شاه اسماعیل شهید رحمه‌الله مصلح و مجاهد، فرزند ایشان است؛
-
شاه محمّد عاشق فلتی، پسردایی شاه ولی الله که مدت زیادی همراهی با ایشان را لازم گرفت و علوم عقلی و نقلی را از وی فرا گرفت و با مشورت ایشان بود که شاه ولی الله کتاب گران‌سنگ «حجة الله البالغة» را به رشته‌ی تحریر درآورد؛ چنان‌که در مقدمه‌ی «حجة الله البالغة» می‌فرماید: «إذ تفطن أجلّ إخوانی لدی وأکرم خلاّنی علی محمد المعروف بالعاشق، لازال محفوظاً من کل طارق وغاسق، بمنزلة هذا العلم.»
-
شیخ خواجه محمّدامین کشمیری؛
-
علامه مخدوم محمّد معین و جمع کثیر دیگری که از چشمه‌ی زلال و جاری ایشان بهره‌مند شدند.
