چون انسان از معنویات غافل باشد و به فکر خواهشات و مادیات افتد و مقصدش تنها حصول دنیا باشد، درک قدرت کامله و نظام عجیب و شگفت‌انگیز خداوندی برایش سخت می‌شود و تمام عبادات را مانند رسوم بیجان تصور می‌کند و مسألۀ قربانی را از مشکل‌ترین مسائل اقتصادی به شما می‌آورد و می‌گوید: مبلغ هنگفتی که از ملت، جهت ذبح حیوانات، هرسال، خرج می‌شود غیر از خوردن گوشت تا سه روز فایده‌ای دیگری ندارد، اگر این مبلغ، جهت رفاه و آسایش ملّت بکار برده می‌شد چه‌بهتر بود، اما باید دانست که نزد هیچ دانشمند و روشن‌فکر، شکم‌پروری و رسیدن به لذات نفسانی، از اصلاح اخلاق و اعمال ملت مقدم نیست. بلکه شخص عاقل می‌گوید مشکل شکم زمانی حل می‌شود که انسان در امنیت و آرامش باشد و در او انسانیت یافت شود و دارای اخلاق حسنه و نیکو باشد و از غارتگری، مکر، فریب، دزدی و جیب‌بری و خوردن مال حرام بپرهیزد. افراد تحصیل‌کرده هم‌چنان که تعلیم و تعلم را ضروری و لازم می‌دانند، امور تربیتی را نیز از ضروریات زندگی برمی‌شمارند.
انگیزۀ اطاعت و فرمان‌برداری از دستورات خداوند متعال همان انگیز‌ه‌ای است که انسان را در تنهایی نیز از جرایم بازمی‌دارد و قربانی در تقویت این انگیزه اثری خاص دارد.
در نتیجه فلاح و بهبودی قوم و ملت در این نیست که انسان قربانی را ترک کرده و پولش را در راه رضای خواهشات نفسانی صرف کند؛ بلکه فلاح حقیقی در این است که هــر شخص این سنت ابراهیمی علیه‌السلام را با شوق و محبت انجام داده و انگیزۀ ایثار و قربانی را در دل دیگران تقویت کند. بعد از فهمیدن حقیقت قربانی کاملاً واضح می‌شود که هدف از قربانی خوردن گوشت و پرورش تن نیست، بلکه هدف اصلی اجرای حکم خدا و زنده کردن سنت ابراهیمی و حصول انگیزۀ ایثار و قربانی است. قرآن کریم دربارۀ قربانی می‌فرماید: «لَن يَنَالَ اللهَ لُحُومُهَا وَ لَا دِمَاوُهَا وَ لكِن يَّنَالُهُ التَّقوى مِنكُم»؛ «خون و گوشت قربانی‌های شما به خدا نمی‌رسند، بلکه فقط تقوی، یعنی انگیزۀ اطاعت شما به خدا می‌رسد».
به‌هرحال هدف از قربانی، خون و گوشت نیست، حتی بر امت‌های گذشته گوشت هم حلال نبود، این یکی از خصوصیات آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم اســت که گوشت قربانی برای امتش حلال گردانیده شده است. بلکه هدف اصلی پیدا کردن انگیزه، اطاعت و سربلندی در مقابل آزمایش‌های خداوند است.
بعضی افراد می‌گویند: در زمانی کوتاه تعداد زیادی از حیوانات ذبح می‌شوند، این خود ضرر اقتصادی است که در زندگی مردم تأثیر زیادی می‌گذارد. این باعث می‌شود حیوانات و گوشت کمیاب شوند؛ اما این تصورات وقتی فکر را تحـت تـأثير می‌گذارد که انسان از قدرت کاملۀ خالق کائنات و مشاهدۀ نظم مستحكم جهان غافل باشد.
نظام قدرت خداوندی همیشه در تمام عالم این بوده و هست که اگر مردم به چیزی بیشتر نیاز پیدا کنند، خداوند متعال آن چیز را افزونتر می‌گرداند و چون نیاز مردم به آن کــم باشد، آن چیز هم روز به روز کمتر می‌شود؛ مانند آب چاه که هرچه کشیده شود، روز به روز بیشتر و اگر نه چشمه‌هایش مسدود شده و سرانجام آبش خشک خواهد شد. اگر به گذشته دقت کنیم، متوجه می‌شویم، مردم در آن زمان بیشتر قربانی ذبح می‌کردند، زیرا هم‌چنان که مردم امروزه نسبت به نماز و روزه و حج و غیره سست و بی‌تفاوت شده‌اند در قربانی کردن نیز میل و رغبتی از خود نشان نمی‌دهند. در قرن اول اسلام، حالت مسلمین چنین بود که هر نفر صد شتر یکجا قربانی می‌کرد؛ چنان‌که یک‌بار آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم صد شتر یکجا در میدان منی قربانی (ذبح) کردند. اگر به‌دقت به این مسأله توجه کنیم، پی می‌بریم که با این کثرت قربانی در دنیای اسلام، بازهم کمبود گوشت و حیوان مخصوص قربانی احساس نمی‌شود، یا افزایش قیمت آن بسیار ناچیز می‌باشد.
در حال حاضر که اغلب مردم در عباداتی هم‌چون نماز، روزه و غیره غفلت می‌ورزنـــد. افراد زیادی هستند که بر آنها قربانی واجب است اما قربانی ذبح نمی‌کنند. اگر شخصی مدعی شود که کمبود حیوان قربانی به خاطر این است که تعداد زیادی از آنها در ایام عید قربان ذبح می‌شوند، نه‌تنها واقعیت ندارد بلکه دروغ محض است؛ زیرا در این عصر کشور‌هایی هستند که مردم آنها اصلاً قربانی ذبح نمی‌کنند، اما بازهم گوشت در آن کشورها نسبت به کشور‌هایی که در آنها قربانی ذبح می‌شود کمیاب‌تر و گران‌تر است. اگر می‌خواهید این موضوع را تحقیق کنید اهل شهری را در یک سال از قربـانـی بازدارید و بعد مدتی ببینید از نظر اقتصادی چه اثر سودمندی به اهل آن شهر می‌رسد و چه اندازه قیمت گوشت، شیر و روغن پایین می‌آید، اما هیچ مملکت اسلامی به انجام ایــن کار حاضر نخواهد شد. حالا به‌عنوان‌مثال کشور هندوستان را نگاه کنید که قربانی گاو است، اما با این وصف آیا کسی مشاهده کرده که گاوها به سبب کثرت، در کوچهها و خیابانها بگردند؟ یا به سبب کثرت گاو، شیرها در جویها روان، یا حداقل روغن ارزان باشد؟ خیر قبل از استقلال پاکستان هندوستان دارای صد میلیون مسلمان بود، هر سال آنها قربانی می‌کردند و انگلیسیها هم روزانه صدها گاو ذبح می‌کردند، اما باز هم در آن زمان قیمت گوشت و شیر از امروز ارزانتر و تعداد گاوها بیشتر بود اما اگر در هندوستان تا چندین سال کشتن گاو به‌کلی ممنوع شود، احتمال این رود که بعد از مدتی گاو در آنجا بسیار کمیاب باشد.
خوانندگان محترم! چندین سال قبل که اسب وسیلۀ سفر و جهاد بود، به کثرت موجـود بود؛ اما امروزه که وسایل حمل‌ونقل پیشرفته جای آنها را گرفته و نسبت به گذشته خیلی کمتر از آنها استفاده می‌شود تعدادشان بیشتر و قیمت‌شان ارزانتر شده یا برعکس، تعدادشان به سبب عدم نیاز مردم کمتر و قیمت‌شان گران‌تر شده است.
باید یقین داشت که حکمت خداوندی از فهم و درک و دانش انسان بالاتر است. ای کاش مسلمین جهان در مورد فضایل و محاسن قربانی می‌اندیشیدند و قربانی را یک عمل مذهبی نمی‌پنداشتند؛ بلکه آن را سنت ابراهیمی علیه‌السلام می‌دانستند، تـا این‌که قوت در ایمان و عمل‌شان به وجود می‌آمد و برکات اخلاص را به چشم خود مشاهده می‌نمودند. هم‌چنان که در هر عبادتی علاوه بر ثواب اثرات مخصوص دیگری ازجمله: (تواضع و فروتنی در نماز، پاک شدن قلب از حب مال در زکات و ازدیاد محبت خداوندی از روزه و حج) به ودیعه گذاشته شده، در قربانی هـم قـوت ایمان و اخلاق و عزم و همت در اعمال نیز به ودیعت نهاده شده است.
و در آخر این‌که انجام این یادگارها که بر امت محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم عملاً واجب و لازم گشته و احکام آنها در قرآن سنّت محفوظ است؛ تا برپایی قیامت ثابت و جاری خواهند ماند و در هر عصر و زمان این فعل خلیل الله چنین درس می‌دهد که اگر انسان تمام مال و جان خود را در راه خدا قربانی کند بازهم از حق بندگی سبک دوش نخواهد شد.
منابع:
1 ـ قرآن کریم.
2 ـ احادیث نبوی.
3 ـ مسائل عیدین و قربانی، مولانا رفعت قاسمی.
4 ـ خطبه‌های اصلاحی، مفتی محمدتقی عثمانی، مترجم: محمدعمر عیدی.
5 ـ تاریخ قربانی، مفتی محمدشفیع، مترجم: محمدامین حسین‌بر.
6 ـ بهشتی زیور، مولانا اشرف علی تهانوی.
7 ـ مرقاة المفاتیح، ملاعلی قاری هروی.
8 ـ ردالمحتار علی الدرالمختار، محمدامین بن عمر عابدین.
9 ـ تفسیر کبیر، فخرالدین محمد بن عمر رازی.
10 ـ ترغیب و ترهیب، حافظ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری.
