نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی
قرآن؛ معجزهای فراتر از زمان
بخش پنجاهوچهارم
شگفتیهای آفرینش در فک، زبان و دستگاه هاضمۀ انسان
تفکر در آفرینش آسمانها و زمین و تأمل در وجود خود انسان که نزدیکترین چیز به اوست، از گستردهترین و عمیقترین دروازهها برای شناخت پروردگار و راه یافتن به سوی او است. خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید:“سَنُرِیهِم ءَایٰتِنَا فِی ٱلأٓفَاقِ وَفِیٓ أَنفُسِهِم حَتَّىٰ یتَبَینَ لَهُم أَنَّهُ ٱلحَقُّۗ“[1] ترجمه: «ما به آنان (كه منكر اسلام و قرآناند) هرچه زودتر دلائل و نشانههای خود را در اقطار و نواحی (آسمانها و زمین، كه جهان كبیر است) و در داخل و درون خودشان (كه جهان صغیراست) به آنان (كه منكر اسلام و قرآناند) نشان خواهیم داد تا برای ایشان روشن و آشكار گردد كه اسلام و قرآن حق است.»
یکی از برجستهترین نشانههای الهی در وجود انسان، نظام پیچیده و شگفتانگیز فک، زبان و دستگاه هاضمه است که در هماهنگی کامل، وظایفی حیاتی را برای بقای انسان انجام میدهند، این نظام دقیق نه تنها از دیدگاه زیستشناسی حیرتانگیز است، بلکه جلوهای روشن از حکمت و قدرت بیپایان خداوند متعال را به نمایش میگذارد.
۱. فک: ابزار شگفتانگیز حرکت و جویدن
در دهان انسان، فک متحرک (بهخصوص فک پایین) بهگونهای طراحی شده است که حرکتهای متنوع و چندجهته را ممکن میسازد. این فک دارای:
ü شش عضله برای حرکت بهسمت پایین،
ü شش عضله برای حرکت بهسمت بالا،
ü دو عضله برای حرکت به راست و چپ،
ü و چهار عضله برای حرکت به جلو و عقب میباشد.
این مجموعه از عضلات سبب میشود که فک بتواند در شش جهت اصلی حرکت کند: بالا، پایین، راست، چپ، پیش و عقب. نتیجۀ این هماهنگی آن است که انسان بتواند مواد غذایی را بهطور کامل بجود و برای بلعیدن آماده سازد. برآورد شده است که انسان بهطور متوسط روزانه حدود «۲۴۰۰ بار» عمل جویدن و بلعیدن را انجام میدهد.
علاوه بر این، دهان مجهز به سامانهای بسیار دقیق برای عمل بلعیدن است، بهگونهای که «در هر دقیقه حدود صد هزار سلول در دهان بازسازی میشود» تا سلامت و کارکرد طبیعی این بخش حیاتی حفظ گردد.
۲. زبان: مرکز هماهنگی و کنترل غذا
زبان، عضوی پُرقدرت و پُرتحرک در دستگاه دهان است که با «هفده عضلۀ فعال»، توانایی حرکت در همۀ جهات را دارد. این حرکتهای چندجانبه کمک میکنند تا مواد غذایی بهطور کامل در دهان جابهجا و با بزاق آمیخته شوند. اگر فک را به دستگاه خمیرزن تشبیه کنیم، زبان همانند پرههای همزن است که مواد را با هم ترکیب میکند تا لقمهای مناسب برای بلعیدن شکل گیرد.
۳. جریان شگفتانگیز بلعیدن
بلعیدن یکی از پیچیدهترین و دقیقترین جریانات بدن است که چندین عضو در آن نقش دارند. در هنگام بلعیدن:
«لُهاه» (قطعهای از بافت نرم در انتهای کام) مسیر حفرۀ بینی را میبندد تا غذا وارد آن نشود.
«لسانالمزمار» مسیر حنجره و نای را میبندد تا غذا وارد دستگاه تنفسی نشود.
حتی زمانیکه انسان در خواب است و بزاق در دهان جمع میشود، سامانۀ عصبی بهطور خودکار و بدون آگاهی فرد، این جریان را مدیریت میکند: پیامهای عصبی از دهان به «بُصلۀ سِیسایی (مدولا)» در ساقۀ مغز ارسال میشود و فرمان لازم به لسانالمزمار و لُهاه داده میشود تا مسیرها بهدُرُستی بسته شوند و بزاق بهسوی مری هدایت گردد.
کنترل این جریان پیچیده در دست «اعصاب قحفی (کرانیال)» هفتم، نهم، یازدهم و دوازدهم است که همگی از ساقۀ مغز عبور میکنند. اگر این مرکز عصبی آسیب ببیند، غذا ممکن است بهسوی بینی یا حنجره و سپس ریهها بازگردد و باعث «خفگی و مرگ فوری» شود.
۴. مُری و سازوکار انتقال غذا
مُری لولهای عضلانی به طول حدود «۵۰ سانتیمتر» است که غذا را از دهان به معده منتقل میکند. این انتقال نه با کمک جاذبه بلکه از طریق «انقباضات متوالی عضلات حلقوی» انجام میشود. به همین دلیل حتی اگر انسان دراز کشیده باشد یا وارونه شود، لقمه همچنان بهسوی معده حرکت میکند.
در انتهای مری، «دریچهای به نام فؤاد» قرار دارد که مانند دروازهای محکم، از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری میکند. اسید معده عمدتاً «اسید کلریدریک» است که اگر به مری بازگردد، احساس سوزش شدید ایجاد میکند. برای عبور لقمه از این دریچه، فشار بلعیدن باید چهار برابر فشار معمول در مری باشد. همۀ این تنظیمات دقیق، نشانهای از تدبیر حکیمانۀ الهی است: «لَقَد خَلَقنَا ٱلإِنسَٰنَ فِی أَحسَنِ تَقوِیم.»[2]؛ ترجمه: ما انسان را (از نظر جسم و روح) در بهترین شكل و زیباترین سیما آفریدهایم.
۵. لسانالمزمار: نگهبان اساسی حیات
یکی از مهمترین اجزای این دستگاه پیچیده، «لسانالمزمار» است؛ عضوی که از زمان شکلگیری جنین تا لحظۀ مرگ بدون وقفه و خستگی کار میکند. این عضو وظیفه دارد در نقطۀ تقاطع دو مسیر حیاتی -مسیر هوا (از بینی به نای و ریهها) و مسیر غذا (از دهان به مری)- تصمیمگیری و کنترل دقیق انجام دهد.
اگر حتی «نیم گیلاس آب» به اشتباه وارد نای شود، ممکن است انسان در اثر «خفگی و قطع اکسیجنرسانی به مغز ظرف چند دقیقه بمیرد». ازاینرو، لسانالمزمار هنگام بلعیدن با بستن مسیر نای و گشودن مسیر مری، از ورود غذا به دستگاه تنفسی جلوگیری میکند، و هنگام تنفس مسیر نای را باز نگه میدارد.
حتی در خواب نیز این عضو بدون وقفه کار میکند: وقتی بزاق در دهان جمع میشود، لسانالمزمار مسیر مری را باز میکند تا بزاق فرو رود، سپس دوباره مسیر تنفس را باز میسازد.
۶. تدابیر دفاعی شگفتانگیز
برای محافظت از دستگاه تنفسی، نای (قصبۀ هوایی) با «مژکهای متحرک» پوشیده شده است که همواره بهسمت بالا حرکت میکنند تا ذرات و اجسام خارجی را به بیرون برانند. این ذرات در حنجره جمع شده و بهصورت «قَشَع» (از هم جدا) خارج میشوند. اما عادتهایی مانند «دخانیات» این مژکها را فلج کرده و زمینۀ بیماریهای ریوی را فراهم میکنند.
در مقابل، مری با «عضلات حلقوی پیدرپی» تجهیز شده است که غذا را حتی برخلاف جهت جاذبه بهسمت معده میرانند. این طراحی دقیق نه حاصل تصادف است و نه نتیجۀ یک جریان کور طبیعت، بلکه نشانهای روشن از آفرینش آگاهانۀ پروردگار است: «وَفِی خَلقِكُم وَمَا یَبُثُّ مِن دَابَّةٍ ءَایَٰت لِّقَومٍ یُوقِنُونَ.»[3]؛ ترجمه: همچنین در آفرینش شما (بدین صورت زیبا و آراسته، و دستگاههای داخلی پیچیده و اسرارانگیز: رشتههای ارتباطی سلسلۀ اعصاب، رگها و مویرگها، مغز، سلولها، گردش خون، خصال و صفات ویژه، و تنوّع خلقت و فطرت ظاهری و باطنی هر یك از افراد بشر) و نیز در آفرینش جنبندگانی كه خداوند در سراسر زمین پراكنده میسازد (از موجودات ذرّهبینی گرفته تا حیوانات غولپیكر، با ویژگیهای گوناگون و ساختارهای جوراجور و الوان و اشكال رنگارنگ) نشانههای بزرگ و دلائل قوی (برای پی بردن به خدا و خالق یكتا) است برای آنان كه اهل یقین هستند. «وَفِی أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ»[4]؛ ترجمه: «و نیز در وجودتان (نشانه هایی است) آیا نمی بینید؟».
بهطور خلاصه باید گفت که هر سلول و هر حرکت در دستگاه جویدن، بلعیدن و هضم انسان، نشاندهندۀ حکمتی بیپایان و تدبیری الهی است. از هماهنگی عضلات فک و زبان تا عملکرد دقیق لسانالمزمار و مری، همه و همه با هدفی مشخص طراحی شدهاند تا انسان بتواند به آسانی غذا بخورد، نفس بکشد، بخوابد و زندگی کند.
تفکر در این نشانههای آشکار، راهی است برای درک عظمت خالق و رسیدن به یقین. خداوند متعال از انسان میخواهد تا در وجود خویش بیندیشد و آیات آفرینش را در جسم خود ببیند: «سَنُرِیهِم ءَایٰتِنَا فِی ٱلأٓفَاقِ وَفِیٓ أَنفُسِهِم حَتَّىٰ یتَبَینَ لَهُم أَنَّهُ ٱلحَقُّۗ.»[5]؛ ترجمه: «ما به آنان (كه منكر اسلام و قرآناند) هرچه زودتر دلائل و نشانههای خود را در اقطار و نواحی (آسمانها و زمین، كه جهان كبیر است) و در داخل و درون خودشان (كه جهان صغیراست) به آنان (كه منكر اسلام و قرآناند) نشان خواهیم داد تا برای ایشان روشن و آشكار گردد كه اسلام و قرآن حق است.»
آفرینش فک، زبان، لسانالمزمار و دستگاه هاضمه نه تنها سندی علمی از دقت و نظم در بدن انسان است، بلکه حجتی روشن بر وجود، علم و قدرت پروردگار متعال میباشد.[6]
ادامه دارد…
بخش قبلی | بخش بعدی
[1]. فصلت: ۵۳.
[2]. التین: ۴.
[3]. الجاثیة: ۴.
[4]. ذاریات: ۲۱.
[5]. فصلت: ۵۳.
