واژۀ «گورو» در زبان پنجابی به‌معنای مربی، معلم و رهبر است. گورو نانک، بنیان‌گذار آیین سیک، به عنوان نخستین گورو، پیروان بسیاری را گرد خود جمع کرد و همواره بر ضرورت پیروی از گوروها تأکید داشت.
نانک باور داشت که انسان بدون راهنما و استاد به رستگاری نخواهد رسید. به باور او، نفس قدسی گورو، سالک را دلگرم می‌کند و به او انگیزه می‌بخشد، او تصریح می‌کرد که گورو خدا نیست؛ بلکه بندۀ خدا و واسطه‌ای برای ارتباط با اوست. نانک بر نقش ضروری گورو در سیر و سلوک تأکید بسیار داشت و معتقد بود انسان برای رسیدن به رستگاری باید سرسپردۀ گورو باشد.[1]
پس از وفات نانک، به پیروی از توصیه‌های او، سلسله رهبری در آیین سیک تداوم یافت و نه (۹) گوروی دیگر به ترتیب رهبری معنوی پیروان این آیین را بر عهده گرفتند. هر یک از این گوروها در دوران رهبری خود اقدامات مهمی برای پیشبرد آیین سیک انجام دادند که در ادامه به اختصار به زندگی و کارنامۀ آنان می‌پردازیم:
۱. گورو نانک (Guru Nanak)
گورو نانک، نخستین گوروی سیک‌ها، از حدود سال ۱۵۰۰ تا ۱۵۳۹ میلادی (به مدت تقریبی ۴۰ سال) رهبری این آیین را بر عهده داشت. شرح کامل زندگی او در بخش پیشین آمده است.
وی پیش از مرگش در سال ۱۵۳۸ دریافت که هیچ‌یک از دو پسرش شایستگی جانشینی او را ندارند؛ از این رو، یکی از مریدان وفادار خود به نام «لهنا» را که پیشه‌اش طناب‌سازی بود، به جانشینی برگزید و نام «آنگاد» به معنای «بخشنده جسم» را برای او انتخاب کرد.[2]
۲. گورو آنگاد (Guru Angad)
گورو آنگاد، دومین گوروی سیک‌ها، پس از وفات نانک به وصیت او به این مقام رسید.
او در ۳۱ مارس ۱۵۰۴ میلادی با نام اصلی «لهنا» (یا «لهینا») در روستای «مات-دی-سارای» (اکنون ساریناگار) در منطقۀ موکتسار پنجاب متولد شد، پدرش، فرو مال، تاجری کوچک؛ اما موفق بود و مادرش با نام‌های «ماتا رامو»، «سابهرای»، «مانسا دیوی» و «دایا کاور» شناخته می‌شد. پدربزرگ او نیز «بابا نارایان داس ترهان» نام داشت. مانند همه گوروهای سیک، لهنا از طبقۀ کشاتریا و از قبیلۀ ترهان گوترا بود.[3]
گورو آنگاد از سال ۱۵۳۹ میلادی رهبری سیک‌ها را بر عهده گرفت و به مدت حدود ۱۳ سال در این مقام باقی ماند. او فردی فروتن، اهل تأمل و پایبند به آموزه‌های دینی خود بود.
الف: علت ترجیح او بر پسران نانک برای جانشینی
دربارۀ اینکه چرا نانک، آنگاد (لهنا) را به جای پسران خود برای جانشینی برگزید، داستان‌هایی نقل شده است:
در یکی از این روایات آمده است که گورو نانک از پسرانش خواست کوزه‌ای را که در گل افتاده بود بردارند، اما آنان به دلیل کثیفی یا پیش‌پاافتاده بودن کار، از این امر سرباز زدند؛ سپس نانک از لهنا خواست و او نه‌تنها کوزه را از گل بیرون آورد، بلکه آن را شست و پر از آب به گورو تقدیم کرد.[4]
از سوی دیگر، آنگاد از آموزه‌های نانک آگاهی کامل داشت و همواره در جلسات تعلیمی او حاضر می‌شد و خدمات شایانی ارائه می‌کرد. این وفاداری و اخلاص سبب شد نانک به او اعتماد کند و او را به عنوان جانشین خود برگزیند تا آیین سیک را گسترش دهد.
ب: کارها و فعالیت‌های گورو آنگاد
گورو آنگاد در طول ۱۳ سال رهبری و زعامت معنوی جامعۀ سیک، خدمات شایان توجهی به این آیین و پیروانش ارائه داد. در این‌جا به برخی از مهم‌ترین اقدامات او اشاره می‌شود:
۱. گورو آنگاد تلاش‌های فراوانی برای انسجام و وحدت جامعۀ سیک انجام داد و در نتیجه، توانست همبستگی ویژه‌ای در میان پیروان این آیین پدید آورد.
۲. او خط «گورومک‌هی» را پایه‌گذاری کرد؛ خطی که امروزه به‌عنوان خط معیار زبان پنجابی در هند شناخته می‌شود، گورو آنگاد در سنت سیک با این نوآوری شناخته شده و جایگاهی ویژه دارد.
۳. او نظام «لنگر» را در معابد سیک بنیان نهاد؛ جایی‌که بازدیدکنندگان، اعم از دور و نزدیک، می‌توانستند به‌صورت رایگان از یک وعده غذای ساده بهره‌مند شوند.
۴. گورو آنگاد به بازدید از مراکزی که برای تبلیغ و موعظۀ آیین سیک تأسیس شده بودند پرداخت، مراکز جدیدی ایجاد کرد و پایگاه‌های دعوتی این آیین را توسعه و تقویت بخشید.
۵. از دیگر نوآوری‌های منسوب به گورو آنگاد این است که او نخستین کسی بود که «نانک» را هم‌مرتبه با خداوند دانست؛ از آن پس، پیروان سیک به عبادت و تعظیم تصویر نانک روی آوردند.
ج: وفات و جانشینی
گورو آنگاد، همانند گورو نانک، پیش از درگذشت، گورو آمرداس را به‌عنوان جانشین خود برگزید. او وفاداری و توانایی‌های معنوی آمرداس را به‌خوبی شناخته بود و او را شایستۀ رهبری جامعۀ سیک دانست. گورو آنگاد سرانجام در تاریخ ۲۹ مارس ۱۵۵۲ چشم از جهان فروبست.
By محمد فاتح
