لحظاتی با رمضان «بخش هفتم»

نویسنده: مهاجر عزیزی

لحظاتی با رمضان

بخش هفتم

۲. حکمت و فلسفهٔ روزهٔ ماه رمضان

ه‍: روزه، وسیله‌ای برای تمرین در مهار نفس و کنترل آن

یکی از ویژگی‌ها و حکمت‌های خاص روزه، مهار نفس و کنترل آن است. انسان با روزه‌داری می‌تواند تمرینی مؤثر برای کنترل نفس و شهوات خود انجام دهد؛ زیرا خودداری از خوردن و آشامیدن در طول روزه‌داری، تمرین بزرگی برای مقابله با خواسته‌ها و تمنیات نفس است. زمانی که شکم گرسنه می‌شود، نفس خواهان غذا و نوشیدنی است؛ اما وقتی انسان در برابر خواسته‌های نفس خود مقاومت می‌کند، نفس ضعیف می‌شود و اراده‌ی انسان تقویت می‌گردد. به این ترتیب، فرد می‌تواند بر نفس خود حاکم شود و از انجام اعمال بیهوده و منکرات به راحتی پرهیز کند، این امر به انسان کمک می‌کند تا نفس خود را در مسیر سعادت دنیا و آخرت هدایت نماید و این زمینه به‌خوبی توسط روزه فراهم می‌شود.

بدون شک، نفس انسان به‌گونه‌ای آفریده شده است که نمی‌خواهد خدای خود را بشناسد؛ بلکه همیشه می‌خواهد خواسته‌های بی‌حد و مرز خود را دنبال کند، هرچقدر هم که مورد توبیخ و عذاب قرار گیرد، این ویژگی در ذات او جاری است، به گفته‌ی علما و بزرگان دین، تنها چیزی که می‌تواند این خصلت را از وجود او پاک کند، گرسنگی است.

روزه‌ ماه مبارک رمضان، با ایجاد حالت گرسنگی و تشنگی، بر نفس مستکبر و خودخواه مانند جبهه‌ای فرعون‌گونه وارد می‌شود و آن را در هم می‌شکند، از این طریق، عجز و فقر نفس را به او نشان می‌دهد و به‌خوبی به او می‌آموزد که او عبد است و باید تابع خالق و پروردگار خود باشد.

و: روزه باعث مساوات بین فقرا و اغنیاء

روزه باعث برابری میان غنی‌ها و فقرا است، این روزه فقر اجباری است که اسلام آن را بر همه مسلمانان واجب کرده است تا همه در درون خود مساوی باشند و این فقر اجباری به‌گونه‌ای عملی به انسان این احساس را منتقل می‌کند که برابری واقعی زمانی است که افراد در احساسات خود برابر باشند، نه زمانی که تفاوت داشته باشند، برابری زمانی محقق می‌شود که مردم با همدلی و احساس درد مشترک روبه‌رو شوند، نه زمانی که در خواسته‌ها و آرزوهای متعدد با یکدیگر در تضاد باشند.

ز: روزه عامل تربیت نفس بر امانت‌داری

از جمله حکمت‌ها و فواید دیگر روزه، تربیت نفس بر امانت‌داری است. «کسی که در حفظ امانت خداوند و رعایت دستورات او قوی و امانت‌دار باشد، در کار خود نیز قوی خواهد بود و در حفظ آنچه دیگران به او سپرده‌اند، امانت‌دار خواهد بود. کسی که در حفظ بزرگ‌ترین امانت خداوند در شریعت دینش خیانت کند، در حفظ دیگر امانت‌ها بیشتر خیانت خواهد کرد. کسی که به مدت یک ماه با ایمان و نیت خالص برای تقویت اراده و صداقت تصمیم خود روزه بگیرد، اراده‌ای قوی، شخصیت محکم و استقامت بالایی خواهد داشت.»^[1]

از عجایب آنچه ذکر می‌شود این است که برخی از کافران، کارگران مسلمان را امتحان می‌کردند و آن‌ها را بین روزه‌داری و خیانت به خداوند در این زمینه مخیر می‌ساختند، آن‌ها با وعده افزایش مزد برای کسانی که افطار می‌کنند، سعی در اغوا کردن آن‌ها را داشتند؛ اما پس از پایان ماه رمضان، آن‌ها قضیه را برعکس کرده و مزد روزه‌داران را دو برابر می‌کردند، در حالی که مزد کسانی که افطار کرده بودند را کاهش می‌دادند یا آن‌ها را اخراج می‌کردند و به صراحت به آن‌ها می‌گفتند که شما خائنان هستید که به دین خود خیانت کرده‌اید!^[2]

ح: روزه، موجب مهربانی و مواسات با مساکین

روزه سبب مهربانی و همدردی با فقرا و مساکین می‌شود. هنگامی که فرد روزه‌دار درد تشنگی و گرسنگی را تجربه می‌کند، به یاد نیازمندان می‌افتد و این احساس او را به همکاری، احسان و مهربانی با آن‌ها ترغیب می‌کند. به این ترتیب، فرد روزه‌دار به‌وسیله‌ی این عمل، پاداش‌های فراوانی از جانب پروردگار عالم به دست می‌آورد. بی‌تردید، تنها کسی که خود درد را چشیده و رنج را تحمل کرده، می‌تواند آن را درک کند. تا زمانی که انسان بیمار نشود، نمی‌تواند احساسات و شرایط یک بیمار را بفهمد. تا وقتی کسی گرسنه نماند، نمی‌تواند وضعیت و احساس فقرا و مساکین را درک کند. این روزه است که به افراد متمول و سرمایه‌دار، که تجربه‌ای از گرسنگی و فقر ندارند، یادآوری می‌کند که این شرایط چگونه است. این نیز یکی از حکمت‌ها و فلسفه‌های اساسی روزه به شمار می‌آید.

ادامه دارد…

^[1]. صفوة الآثار، اثر الدوسری:۳/۱۰۱.

^[2]. همان:۳/۱۰۱.