نویسنده: ام عائشه علیزهی
تقوا و تأثیرات شگرف آن (بخش اول)
خلاصه
در این پژوهش، تأثیر تقوا بر موفقیت در ابعاد مختلف زندگی بررسی می‌شود. با استناد به آیات قرآن کریم، احادیث پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و اقوال سلف صالح، نشان داده می‌شود که تقوا، به‌عنوان عاملی برای کنترل نفس و پرهیز از گناه، در ایجاد ثبات، تعادل، رشد شخصی، ارتباطات سالم و در نهایت دستیابی به موفقیت در زندگی، نقشی اساسی و بی‌بدیل دارد.
واژگان کلیدی: تقوا، خودسازی، موفقیت، رضایت، اخلاق.
مقدمه
الله متعال انسان را در بهترین قالب آفرید و او را از میان تمام مخلوقات برگزید. قلب آدمی را جایگاه گنج‌های ارزشمندی همچون ایمان، توحید، اخلاص، تقوا، محبت، وفا، حیا، تعظیم و مراقبت قرار داد. پاداش او نیز به نیکوترین وجه ممکن تعیین شد و همۀ انسان‌ها بر فطرتی سالم و پاک خلق شدند.
در مسیر زندگی، انسان با فراز و فرودهای بسیاری مواجه است. این راه، آمیخته با دشواری‌ها و موانعی است که گاه او را دچار لغزش و انحراف می‌کند؛ اما خالق دانا و حکیم، نقشۀ راه را برای هدایت انسان ترسیم کرده است.
تقوا، برای ره‌پویان حق، مهم‌ترین عامل دستیابی به روشنایی، رهایی از بن‌بست‌ها، چیرگی بر مشکلات و گشودن گره‌های زندگی است. خداوند متعال به صراحت در قرآن کریم به بندگانش هشدار داده که اعمال تنها از تقواپیشگان پذیرفته می‌شود و خویشتن‌داران هستند که به قله‌های موفقیت نایل می‌گردند.
یکی از مؤثرترین عوامل که انسان را به مولایش نزدیک می‌کند و سعادت دنیا و آخرت را برای او تضمین می‌نماید، تقوا و پرهیزگاری است. امروزه انسان‌ها اغلب به دنبال راه‌های میان‌بُر برای رسیدن به اهداف خود هستند؛ اما تنها راه نزدیک و حقیقی که انسان را به سعادت دنیوی و اخروی می‌رساند و او را از فرش به عرش می‌برد، تقوا و پرهیزگاری است.
مفهوم تقوا
تقوا، حالتی درونی در انسان است که او را از لحاظ روحی و اخلاقی مصون می‌سازد. این حالت سبب می‌شود که فرد، حتی در محیط گناه، از خداوند متعال خوف و خشیت داشته باشد، بر نفس خود غلبه کند و از انجام گناه خودداری نماید.
تقوا در لغت
ریشۀ کلمۀ تقوا از «وقی، یقی، وقایة» گرفته شده است که به معنای حفظ، نگهداری، پرهیز و دوری از خطر است؛ بنابراین، تقوا در لغت به معنای پرهیز از هر چیزی است که برای انسان زیان‌آور باشد، اعم از گناهان و معاصی.
راغب اصفهانی در کتاب مفردات می‌نویسد: «تقوا در اصطلاح شرع، به معنای حفظ نفس از اموری است که انسان را به گناه می‌کشاند. این امر با ترک برخی مباحات نیز به کمال می‌رسد.»[1]
به تعبیر ساده‌تر، تقوا یعنی پرهیز از آفات تکامل روح، خویشتن‌داری در برابر گناهان و شبهات و دوری از آنچه که نباید انجام شود. تقوا همانند قلعه‌ای مستحکم است که انسان را از تاخت‌وتاز دشمنان درونی، یعنی هواهای نفسانی و هوس‌های نامشروع، محفوظ می‌دارد. این قلعه، تیرهای مسموم گناه و ضربه‌های ویران‌گر را از روح و روان دفع کرده و قلب را مرکز تابش انوار الهی قرار می‌دهد.[2]
اهمیت تقوا
تقوا و پرهیز از محارم الهی از جایگاه والایی برخوردار است و آثار و برکات بی‌شماری در زندگی دنیوی و آخرتی فرد متقی دارد.
پرهیز از محرمات که در اصطلاح دینی به تقوا تعبیر شده است، مهم‌ترین ابزار در مسیر سیر و سلوک معنوی و تقرب به درگاه الهی است. بدون تقوا، دستیابی به هیچ مقام معنوی ممکن نیست؛ چراکه تا وقتی نفس آلوده به گناه و تابع هوس‌ها و لذت‌های دنیوی باشد، حیات طیبه‌ای که هدف آفرینش انسان است، محقق نخواهد شد.[3]
دکتر وهبة الزحیلی می‌نویسد: «خداوند اهل کتاب (امم گذشته) و ما را به تقوا سفارش می‌کند. این سفارش کهن هنوز پابرجاست و خداوند متعال هم‌چنان بندگانش را بدان توصیه می‌نماید؛ چراکه با تقوا، بندگان به سعادت در پیشگاه الهی نائل آمده و در نهایت به نعمت رهایی دست می‌یابند.»[4]
تقوا صفتی محبوب و ممدوح نزد خداوند متعال است و در قرآن کریم، به‌عنوان بهترین توشۀ آخرت معرفی شده و در آیات متعددی بر اهمیت آن تأکید شده است.
ماهیت تقوا
تقوا به معنای پذیرش اوامر الهی و دوری از نواهی است. این صفت دارای سه مرحلۀ اساسی است:
-
پیشگیری از عذاب جاویدان از طریق پرهیز از شرک؛ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى»؛[5] «و آرمان تقوا را ملازم آنان ساخت.»
-
دوری از هر نوع گناه، چه صغیره و چه کبیره؛ این مرحله، همان تقوای شناخته‌شده در شریعت است. خداوند متعال می‌فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»؛[6] «و اگر مردم شهرها ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکاتی از آسمان و زمین را برای‌شان می‌گشودیم.»
سخن خلیفه عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله نیز بر این نوع تقوا دلالت دارد. او می‌فرماید: «تقوا یعنی ترک آنچه که خداوند حرام کرده و انجام آنچه که واجب گردانیده است. اگر خداوند علاوه بر این، اعمال سنت و نفل را نیز به کسی عنایت کند، این نیکی بر نیکی است.»[7]
-
دوری از هر چیزی که انسان را از یاد خدا باز می‌دارد؛ این مرحله بالاترین مرتبۀ تقواست و در قرآن کریم به آن اشاره شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»؛[8] «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، از خدا آن‌گونه که حق پروا کردن از اوست پروا کنید و زینهار، جز در حال مسلمان بودن نمیرید.»
