نویسنده: مفتی نصرت الله عصمتی
دنیا در آیینۀ حقیقت (بخش پنجم)
فلسفه تشبیه زندگی دنیا به آب
-
عدم استقرار و ثبات: زندگی دنیا همانند آب، پایدار نیست و در حالت تغییر و زوال مداوم است.
-
عدم بقا: همان‌گونه که آب جاری می‌شود و اثری از آن باقی نمی‌ماند، دنیا نیز زودگذر و فناپذیر است.
-
آسیب‌پذیری: همان‌طور که هیچ‌کس نمی‌تواند از رطوبت آب در امان باشد، هیچ‌کس نیز نمی‌تواند از سختی‌ها و فتنه‌های دنیا مصون بماند.
زندگی در دنیا در حد نیاز و کفایت، مفید و نافع است، اما زیاده‌روی و وابستگی بیش از حد به آن زیان‌بار خواهد بود. این همانند آبی است که اگر از مقدار لازم تجاوز کند، به‌جای سود، آسیب و خسارت به بار می‌آورد. در حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در صحیح مسلم آمده است: «هر کس اسلام آورد و روزی‌اش به حد کفایت باشد و خداوند او را به آنچه دارد قانع سازد، حقیقتاً رستگار شده است.»
این مثل، نشان‌دهندۀ زودگذر بودن دنیا و هشدار نسبت به دل‌بستگی بیش از حد به آن است. دنیا با تمام زرق‌وبرقش، تنها وسیله‌ای موقتی برای آزمون و تلاش جهت رسیدن به پاداش جاودان آخرت است.[1]
۴. مثل زندگی دنیا در سرعت زوال و فنا
«إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّىٰ إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»؛[2] ترجمه: (زندگی دنیا همانند آبی است که از آسمان نازل کردیم و انواع گیاهان زمین – که مردم و چهارپایان می‌خورند – به‌واسطۀ آن آمیخته و روییدند. تا آنکه زمین آراسته شد و کشاورزان گمان کردند که بر آن قدرت دارند، ولی فرمان ما در شب یا روز به آن رسید و آن را به‌صورت گیاهان خشک و درو شده درآوردیم؛ به‌گونه‌ای که گویی هرگز وجود نداشته‌اند. این‌گونه آیات را برای کسانی‌که می‌اندیشند بیان می‌کنیم).
این آیه مثال گویایی از زندگی دنیا ارائه می‌دهد که بر زودگذر بودن، ناپایداری و زوال شادابی و طراوتش تأکید دارد. در این مثال، زندگی دنیا به گیاهانی تشبیه شده است که با نزول باران از زمین می‌رویند.
هرگاه باران ببارد، زمین با انواع گیاهان زیبا و گوناگون آراسته می‌شود. برخی از این گیاهان برای انسان‌ها قابل‌استفاده هستند و برخی دیگر خوراک حیوانات می‌شوند.[3] کشاورزان با دیدن این زیبایی، گمان می‌کنند که بر این محصولات کنترل و قدرت دارند؛ اما ناگهان فرمان خداوند می‌رسد و تمام این زیبایی‌ها در یک شب یا روز نابود می‌شود؛ گویی هیچ‌گاه وجود نداشته‌اند.
۵. کالای زندگی دنیا
«زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»؛[4] ترجمه: (برای مردم، محبت خواسته‌های نفسانی، از قبیل زنان، فرزندان، ثروت‌های انباشته از طلا و نقره، اسب‌های نشان‌دار، چهارپایان و کشت‌وکار آراسته شده است. این‌ها کالای زندگی دنیاست و سرانجام نیکو نزد خداوند است).
خداوند در این آیه به‌وضوح به مردم هشدار می‌دهد که این نعمت‌ها و زینت‌های دنیوی، موقتی و زودگذر هستند. علاقه به مال، فرزندان و سایر نعمت‌های دنیا نباید باعث شود انسان از خدا غافل شود یا زندگی ابدی آخرت را تباه کند.[5] این زینت‌ها تنها وسیله‌ای برای آزمایش انسان‌ها هستند و سرانجام نیکو تنها نزد پروردگار قرار دارد.
۶. سرای آخرت، زندگی راستین
«وَمَا هَٰذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ»؛[6] ترجمه: (این زندگی دنیا، چیزی جز سرگرمی و بازی نیست. بی‌گمان سرای آخرت، زندگی راستین است؛ اگر می‌دانستند).
زندگی دنیا در این آیه به سرگرمی و بازیچه‌ای گذرا تشبیه شده است؛ مانند اسباب‌بازی‌ای که کودکان با آن مشغول می‌شوند. این زندگی، هیچ‌گونه دوام و پایداری ندارد و به‌سرعت سپری می‌شود.
اما سرای آخرت، زندگی حقیقی و جاودان است که هرگز زوال نمی‌پذیرد. آن زندگی، پایدار و بی‌نقص است و هیچ غم، اندوه یا مرگی در آن وجود ندارد. اگر انسان‌ها این حقیقت را به‌درستی درک کنند، هرگز زندگی فانی دنیا را بر آخرت باقی ترجیح نمی‌دهند.[7]
متأسفانه، بیشتر انسان‌ها تنها به ظاهر دنیای مادی آگاهند و از حقیقت آخرت غافل‌اند.
ادامه دارد…
[1]. تفسیر المنیر: ۱۵/۳۱۱.
[2]. یونس: ۲۴.
[3]. تفسیر المنیر: ۱۱/۱۶۳.
[4]. آل عمران: ۱۴.
[5]. تفسیر قرطبی: ۴/۲۸، تفسیر البحر المحیط: ۲/۳۹۶.
[6]. العنکبوت: ۶۴.
[7]– تفسیر ابن کثیر: ۵/ ۶۹؛ تفسیر انوارالقرآن: ۴/۴۷۰.
