قرآن‌کریم برای هدایت بشریت نازل شده است، تا آنان را از گودال خرافات و شقاوت بیرون کشیده و به مسیری مملو از سعادت و خوشبختی هدایت کند. خداوند متعال می‌فرماید: «كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ»؛[1] (این کتابی است که آن را به‌سوی تو فرو فرستادیم تا مردم را از تاریکی‌ها به‌سوی روشنی بیرون آوری).
بدین معنا که قرآن کریم برای این نازل شده است که انسان‌ها زندگی روشن و کاملاً اسلامی داشته باشند و از خرافات دور باشند. این کتاب آسمانی در تمام ابعاد زندگی تعلیمات و رهنمودهای چشم‌گیری ارائه کرده است تا انسان‌ها مطابق آن رفتار نموده و سرنوشت دینی و دنیوی خویش را رقم زنند.
از آنجا که قرآن عظیم‌الشأن آخرین قانون و دستورالعمل برای بشریت است، با تأکید فراوان به مسائل اساسی پرداخته است. یکی از این موضوعات، بی‌اعتباری و زودگذر بودن دنیا در برابر اهمیت و ابدیت آخرت است. هر صاحب خردی که قرآن را بخواند و در آن تدبر کند، درمی‌یابد که متاع دنیا چیزی جز پستی و بی‌ارزشی نیست؛ چنانچه علامه صالح العثیمین رحمه‌الله می‌فرماید: «عاقلی که قرآن می‌خواند و در آن می‌اندیشد، قدر و ارزش دنیا را می‌شناسد و درمی‌یابد که دنیا چیزی نیست، بلکه مزرعۀ آخرت است.»[2]
۱. حال دنیا و تشویق به عمل برای آخرت
خداوند متعال می‌فرماید: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ»؛[3] (بدانید که زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و زینت و فخرفروشی به یکدیگر و زیاده‌خواهی در اموال و فرزندان است؛ همچون بارانی که رویش گیاهان آن کشاورزان را به شگفت وامی‌دارد، سپس خشک می‌شود و آن را زرد و پژمرده می‌بینی و سپس خرد و ریزه می‌گردد؛ و در آخرت، عذابی سخت و (نیز) آمرزشی از سوی خدا و رضایت اوست؛ و زندگی دنیا تنها مایۀ فریب است).
هدف اصلی این آیه، تحقیر دنیا و برجسته ساختن اهمیت آخرت است. خداوند متعال، دنیا را به پنج ویژگی توصیف کرده است:
دنیا لعب است، یعنی مشغولیت بیهوده‌ای همچون بازی کودکان.
دنیا لهو است، سرگرمی‌هایی که اغلب برای جوانان جاذبه دارند ولی عاقبتی جز حسرت ندارند.
دنیا زینت است، یعنی آرایشی که زنان برای تکمیل کاستی‌های خود استفاده می‌کنند.
دنیا تفاخر است، جایی‌که مردم با ویژگی‌های فانی خود به یکدیگر فخر می‌فروشند، از جمله نسب، قدرت مادی، یا اموال و فرزندان.
همۀ این‌ها موقتی و گذرا هستند.
وقتی که دنیا چنین حال و شأنی دارد و آخرت سرشار از برتری و ابدیت است، انسان باید برای آخرت تلاش کند. خداوند دستور داده است که در کارهای شایسته‌ای که موجب مغفرت و رضایت پروردگار می‌شوند، از یکدیگر سبقت بگیرند. برای مؤمنانی که ایمان به خدا و پیامبران او دارند، بهشتی آماده شده که پهنای آن از آسمان‌ها و زمین نیز وسیع‌تر است.[4]
۲. دنیا، ابزار فریب
خداوند متعال می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ»؛[5] (ای مردم! بی‌گمان وعدۀ خدا حق است، پس زندگی دنیا شما را نفریبد و شیطان فریب‌دهنده شما را دربارۀ خدا گمراه نکند).
«ای مردم! بی‌گمان وعدۀ خدا حق است.» یعنی تحقق قیامت، حساب، عقاب، بهشت و دوزخ حتمی است. خداوند هشدار می‌دهد که زندگی دنیا با زرق و برق‌ها، نعمت‌ها و لذت‌های فریبنده‌اش شما را از آخرت غافل نسازد. سعید بن جبیر می‌گوید: «فریفته‌شدن به دنیا این است که مشغولیت به نعمت‌ها و لذت‌های دنیا، انسان را از عمل برای آخرت بازدارد».
خداوند در ادامه هشدار می‌دهد: «شیطان شما را دربارۀ خدا نفریبد.» یعنی با وسوسه‌هایی چون اینکه خدا مهربان است و از شما می‌گذرد، فریب نخورید. چنین باورهایی ممکن است انسان را به گناه و بی‌اعتنایی به آخرت سوق دهد.[6]
۳. وصف دنیا
«وَاضْرِبْ لَهُم مَثَلَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ الرِّيَاحُ وَكَانَ اللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ مُّقْتَدِرًا [۴۵] الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا [۴۶]»؛[7] ترجمه: (مثال زندگی دنیا را برای‌شان بیان کن که همچون آبی است که از آسمان فرو فرستادیم و به‌واسطۀ آن گیاهان زمین به‌صورت انبوه می‌رویند و سپس خشک می‌شوند، به‌گونه‌ای که باد آن‌ها را به هر سو پراکنده می‌کند؛ و خداوند بر همه چیز توانا است. مال و فرزندان زیور زندگی دنیا هستند، اما کارهای نیک پایدار، نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و امیدبخش‌ترند).
خداوند متعال در این آیه از پیامبرش می‌خواهد که زندگی دنیا را برای مردم با مثالی گویا توضیح دهد. حیات انسان و زیبایی‌ها و زینت‌های دنیوی به بارانی تشبیه شده‌اند که از آسمان فرو می‌ریزد و باعث رشد و شکوفایی گیاهان زمین می‌شود. این گیاهان رنگارنگ و متنوع، زیبایی و طراوت خاصی به زمین می‌بخشند، اما این شکوه دوام چندانی ندارد: «فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ الرِّيَاحُ»؛ (پس از مدت کوتاهی این سبزه و گل‌ها خشک و نابود می‌شوند و باد آن‌ها را به اطراف پراکنده می‌کند).[8]
