دروغ، یکی از آسیبها و نقایص زبان به شمار میرود و دروغ به تنهایی گناه بزرگی است که تکرار آن جرم را سنگینتر میکند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) وعدهی دروغ را یکی از نشانههای نفاق معرفی کردهاند، چنانکه فرمودهاند: «آیةُ المُنافِقِ ثَلاثٌ: إذا حَدَّثَ كَذَبَ، وإذا وَعَدَ أَخلَفَ، وإذا اؤتُمِنَ خَانَ»؛ «نشانههای منافق سه اند: ۱- هنگامی که سخن میگوید دروغ میگوید، ۲- زمانی که وعده میدهد خلف وعده میکند، ۳- هنگامی که امانتی به او سپرده میشود، خیانت میکند.» [1]
به طور معمول، وعدههای دروغین در لحظات خشم، شتاب، شادی یا ناراحتی داده میشوند، به گونهای که گاهی خود فرد هم باور ندارد چه وعدهای داده است. این افراد گاهی وعدههایی میدهند که توانایی انجام دادن آنها را در طول زندگیشان ندارند. به همین دلیل گفته میشود: «وقتی خوشحال هستی، قول نده»، زیرا این کار میتواند باعث ناراحتی هر دو طرف شود. روایتی وجود دارد که حضرت ابوبکر (رضی الله عنه) در حالی که خطبه میخواندند، گفتند: «پارسال در این مکان مقدس، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) ایستاده و فرمودند: “فإنّ الكذب يهدي إلى الفجور، وإنّ الفجور يهدي إلى النّار”»؛ «دروغ انسان را به فسق وا میدارد و فسق او را به آتش جهنم میکشاند.»[2]
ابو امامه از پیامبر (صلی الله علیه وسلم) روایت میکند که فرمودهاند: «إنّ الكذب بابٌ من أبواب النّفاق»؛ یعنی: «دروغ دری از درهای نفاق است.»[3] این همان عملی است که امروزه بسیاری از ما به تمسخر میگیریم و از کنار آن به سادگی میگذریم، در حالی که دروغ یکی از انحرافات اساسی زبان است، عملی که مانع از خودسازی میشود.
شیخ سعدی (رحمه الله) میفرماید:
کسی را که گردد زبان دروغ چراغ دلش را نباشد فروغ
امروزه حرف مردم این است که اگر از آنها بپرسی که آیا حرفت واقعیت دارد یا خیر؟ میگویند ما شوخی کردیم غافل از اینکه همین گفتهیشان که میگویند ما شوخی کردیم نیز دروغ هست. دروغ انواع زیادی دارد و یکی از انواع دروغ دروغی است که امروزه در میان مردم رایج هست و خیلی از آن به سادگی میگذرند و چیزی حسابش نمیکنند در حالی که آن نیز دروغ شمرده میشود مثلاً گاهی اوقات اگر از کسی احوال اهل خانوادهاش را بپرسیم میگویند سلام رسانده این نیز دروغ به حساب میآید و یا اینکه در بعضی جاها اگر کسی در حال خوردن باشد و کسی را تعارف کند عادتاً در جواب گفته میشود میل ندارم یا اینکه قبلاً میل کردهام در حالیکه چنین نیست این نیز دروغ به حساب میآید.
حضرت أسماء بنت عمیس (رضی الله عنها) نقل میکند که در شب عروسی حضرت عایشه (رضی الله عنها)، من به همراه جمعی از زنان عروس را به خانه رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) بردیم. قسم به خدا، در منزل ایشان جز ظرفی از شیر چیزی برای پذیرایی نبود. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) مقداری از شیر را نوشیدند و سپس کاسه را به حضرت عایشه (رضی الله عنها) دادند تا ایشان نیز بنوشند. حضرت عایشه (رضی الله عنها) از شرم دریغ کرد، من به او گفتم دست پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را رد نکن و ظرف را بگیر. حضرت عایشه ظرف را گرفت و نوشید. سپس پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به او فرمودند به همراهانت بده تا بنوشند. وقتی او به ما تعارف کرد، ما گفتیم میل نداریم! پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «لا تَجْمَعْنَ جُوْعاً وَ كَذِباً»؛ ترجمه: «گرسنگی و دروغ را با هم جمع نکنید.»[4] من پرسیدم: یا رسول الله! «إِن قالت إِحْدانا لِشَيْءٍ تَشْتَهِيهِ لا أَشْتَهِيهِ يُعَدُّ ذَلِكَ كَذِباً؟»؛ «اگر کسی به چیزی که دوست دارد بگوید دوست ندارم، آیا این دروغ محسوب میشود؟» پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «إِنَّ الْكَذِبَ يُكْتَبُ كَذِباً حَتَّى تُكْتَبَ الْكَذِيبَةُ كَذِيبَةً»؛ «هر دروغی ثبت میشود، حتی دروغ کوچک به عنوان دروغ کوچک نوشته خواهد شد.» دروغ، منشأ همه گناهان است و باعث تاریکی دل میگردد و نور ایمان را از وجود انسان میزداید.
مولوی میفرماید:
گوش سر بر بند از هزل و دروغ تا ببینی شهر جان را با فروغ
این دهان را بربند از هزل ای عمو جز حدیث روی او چیزی مگو
این بخش آخر اگرچه به ظاهر با موضوع اصلی مطابقت ندارد، اما به دلیل اهمیت موضوع و اینکه بسیاری از مردم به این بیماری روانی مبتلا هستند، برای یادآوری ذکر شده است.
ادامه دارد…
[1] ـ صحیح بخاری باب علامة «المنافق» حدیث رقم: ۳۳.
[2] ـ سنن ابن ماجه باب «اجتناب البدع و الجدل» حدیث رقم: ۴۶.
[3] ـ ابن عدی در الکامل و کنز العمال حدیث رقم: ۸۲۱۲.
[4] ـ مسند احمد حنبل «باب حدیث اسماء بنت عمیس» حدیث رقم: ۲۷۵۱۱.
