«حدثنا أبو بكر بن أبى شيبة حدثنا عفان حدثنا حماد بن سلمة عن ثابت عن أنس أن رسول الله صلىاللهعليهوسلم شاور حین بلغه إقبال أبوسفیان. قال: فتكلم أبوبكر فأعرض عنه ثم تكلم عمر فأعرض عنه ثم تکلم عمر فأعرض عنه فقام سعد بن عبادة فقال: إيانا ترید یا رسول الله؟ والذي نفسي بيده لو أمرتنا أن نخوض البحر لأخضناها ولو أمرتنا أن نضرب أکبادها إلی برک الغماد لفعلنا قال فندب رسول الله صلىاللهعليهوسلم الناس فانطلقوا حتى نزلوا بدرا ووردت عليهم روايا قريش وفيهم غلام أسود لبنى الأحجاج فأخذه فكان أصحاب رسول الله صلىاللهعليهوسلم يسألونه عن أبی سفیان وأصحابه فیقول: ما لی علم بأبی سفیان ولكن هذا أبوجهل وعتبة وشيبة وأمية بن خلف. فاذا قال ذلك ضربوه فقال: نعم أنا أخبركم هذا أبوسفيان، فاذا ترکوه. فسألوه. فقال: ما لی بأبی سفيان علم ولكن هذا أبوجهل وعتبة وشيبة وأمية بن خلف في الناس. فاذا قال هذا أيضا ضربوه ورسول الله صلىاللهعليهوسلم قائم یصلی. فلما رأی ذلك انصرف. قال: والذی نفسي بیده لتضربوه إذا صدقكم وتتركوه إذا كذبكم؟! قال: فقال رسول الله صلىاللهعليهوسلم: هذا مصرع فلان ويضع يده على الأرض هاهنا هاهنا. قال: فما ماطه أحدهم عن موضع يد رسول الله صلىاللهعليهوسلم.»
ترجمه: «از انس بن مالک رضیاللهعنه روایت است که رسولالله صلىاللهعلیهوسلم هنگام جنگ بدر در جریان راه با ده تن از اصحابشان مشورت نمودند. حضرت ابوبکر رضیاللهعنه و حضرت عمر رضیاللهعنه نظریاتشان را بیان کردند و پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم منتظر نظریات انصار بود که در سمت چپ آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم قرار داشتند. در این لحظه سعد بن عبادۀ انصاری بلند شد و فرمود: اگر منظورتان ما هستیم، در این صورت اگر برایمان دستور بدهید، ما در دریا غوطهور شده و تا هنگامیکه دستور ندهید، بیرون نخواهیم شد و اگر برایمان فرمان دهید که با اسبان خویش تا به برک الغماد يمن بتازیم ما کاملاً آماده هستیم. بعد از شنیدن این نظر از سعد بن عباده، پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم دستور حرکت کردن را صادر کرد و لشکر اسلام در بدر موقعیت و سنگر گرفت و برای جنگ آماده شد…»
امام نووی رحمهالله فرموده است: «و فيه استشارة الأصحاب وأهل الرای والخبرة»؛ «از این بیان ثابت میگردد که با همراهان و صاحبان رأی و نظر و مردمان آگاه و کارشناس مشورت صورت گیرد.»
سیرهنویسان اسامی کسانی را که در شورای بدر اشتراک داشتند، نوشته و سوانحشان را بهطور مشروح بیان نمودهاند.
مشورت در مورد محبوسان بدر
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم با اصحابشان پیرامون محبوسان بدر مشورت نمود و فرمود: شما پیرامون محبوسان چه نظر دارید؟ آیا شما راضی هستید که از آنان فدیه گرفته شود یا خیر؟ حضرت ابوبکر رضیاللهعنه پیشنهاد نمود تا از اسیران فدیه گرفته و آزاد شوند؛ اما حضرت عمر رضیاللهعنه پیشنهاد نمود تا آنان تکهتکه کرده شوند؛ زیرا اینها امامان و سرداران کفار هستند. رسولالله صلىاللهعلیهوسلم مطابق رأی حضرت ابوبکر رضیاللهعنه از آنان فديه اخذ نمود و آزادشان کرد.
ابنکثیر رحمهالله این حدیث را از مسند احمد با نهایت تفصیل نقل نموده و در تفصیل الفاظ آن چنین بیان شده است: «ناس يأخذ بقول أبى بكر رضیاللهعنه وناس يأخذ بقول عمر رضیاللهعنه»؛ «برخی از آنان بنابر تأیید ابوبکر رضیاللهعنه با اخذ فدیه آزاد گردیدند و برخی از آنان بنابر تأیید رأی حضرت عمر رضیاللهعنه از میان برداشته شدند.»
اما در اینجا شایانذکر است که بعدها به تأیید رأی حضرت عمر رضیاللهعنه آیت هم نازل شده است.
شورا و غزوۀ احد
رأی و نظر رسولالله صلىاللهعليهوسلم پیرامون جنگ احد به این صورت بیان شده بود که باید در داخل شهر سنگر ساخته شود تا از داخل شهر از شهر دفاع صورت بگیرد. رأی و نظر برخی از بزرگان اصحاب رضیاللهعنهم نیز همین بود، یعنی نظر رسولالله صلىاللهعلیهوسلم را تأیید مینمودند، اما رأی و نظر اصحاب جوان این بود که باید از شهر بیرون شده و در جای دیگر با دشمن مقابله شود. رسولالله صلىاللهعليهوسلم نیز به رأی و نظر جوانان ارج گذاشته و نسبت به رأی خویش، رأی آنان را ترجیح داد و دستور داد تا محاذ جنگ در دامنههای کوه احد ساخته شود.
شورا و غزوۀ خندق
رسولالله صلىاللهعلیهوسلم در هنگام غزوۀ خندق (احزاب) مجلس شورا را تشکیل داد تا اینکه روی موضوع جنگ باهم مشورت نمایند که آیا محاذ جنگ در داخل شهر مدینۀ منوره ساخته شود یا در بیرون از شهر مدینه؟ حضرت سلمان فارس رضىاللهعنه مشورت حفر نمودن خندق را ارائه نمود و مسلمانان هم رأی و نظر او را تأیید نمودند و رسولالله صلىاللهعليهوسلم دستور حفر خندق را صادر نمود.
By محمد فاتح