نویسنده: مهاجر عزیزی
پوشش چهره در پرتو احادیث
فرمودات و سنت مطهرۀ رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم، دومین منبع معتبر دین و شریعت اسلام است. عالمان و اندیشمندان اسلامی برای اثبات یا بررسی هر حکمی، پس از قرآن کریم به احادیث آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم مراجعه می‌کنند. ازاین‌رو، در این بخش به بررسی حکم و ثبوت پوشش چهره در احادیث نبوی می‌پردازیم. این پرسش مطرح است که آیا احادیث به‌صراحت دراین‌باره سخن گفته‌اند و آیا پوشش چهرۀ زنان را می‌توان بر اساس احادیث ثابت کرد؟
در پاسخ باید گفت که روایات صحیح بسیاری وجود دارد که به‌وضوح بر وجوب پوشش چهره دلالت می‌کنند:
-
روایت ام‌سلمه رضی‌الله‌عنها:
ام‌سلمه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: «لَمَّا نَزَلَتْ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ، خَرَجَ نِسَاءُ الْأَنْصَارِ كَأَنَّ عَلَى رُءُوسِهِنَّ الْغِرْبَانُ مِنْ الْأَكْسِيَةِ»؛ (هنگامی‌که آیۀ «يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ» نازل شد، زنان انصار هنگام خروج از خانه، خود را به‌گونه‌ای می‌پوشاندند که گویی کلاغ سیاهی روی سرهای‌شان نشسته است.)
تفسیر امام جصاص رحمه‌الله: «این آیه دلالت می‌کند که زن جوان مأمور به پوشاندن چهرۀ خود از بیگانگان است و باید هنگام خروج از خانه پوشش عفت را رعایت کند تا مورد طمع هوس‌بازان قرار نگیرد.»
-
روایت عایشه رضی‌الله‌عنها:
عایشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: «يرحم الله نساء المهاجرات الأول. لما أنزل الله: وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ، شققن مروطهن فاختمرن بها»؛ (خداوند رحمت کند زنان مهاجر نخستین را، وقتی آیۀ «وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ» نازل شد، آن‌ها پوشش‌های پشمین خود را برش داده و با آن سروصورت خود را پوشاندند.)
شرح ابن حجر عسقلانی رحمه‌الله: «عبارت فاختمرن به معنای «پوشاندن چهره» است. وی اضافه می‌کند که در دوران جاهلیت، زنان چادرهای‌شان را پشت سر می‌انداختند و پیش روی‌شان باز بود. آیۀ مذکور آنان را مأمور به پوشاندن بخش جلوی بدن نمود.»
نظر علامه شنقیطی رحمه‌الله: «این حدیث صریحاً نشان می‌دهد که زنان صحابیه معنای آیه را به‌درستی درک کرده بودند و آن را به پوشاندن چهره‌های‌شان تعبیر می‌کردند. لذا استدلال به این آیه برای نفی وجوب پوشش صورت، بی‌پایه است.»
-
روایت دیگر از عایشه رضی‌الله‌عنها:
عایشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: «كَانَ الرُّكْبَانُ يَمُرُّونَ بِنَا وَنَحْنُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَسَلَّمَ مُحْرِمَاتٌ، فَإِذَا حَاذَوْنَا، سَدَلَتْ إِحْدَانَا جِلْبَابَهَا مِنْ رَأْسِهَا إِلَىٰ وَجْهِهَا، فَإِذَا جَاوَزُونَا، كَشَفْنَاهُ»؛ (هنگامی‌که سواران از کنار ما می‌گذشتند و ما در حال احرام همراه رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم بودیم، یکی از ما چادرش را از سر بر روی صورت پایین می‌کشید و وقتی عبور می‌کردند، آن را برمی‌داشت.)
-
روایت صفیه بنت شیبه:
صفیه بنت شیبه می‌فرماید: «بينما نحن عند عائشة، ذَكَرَتْ نِسَاءَ قُرَيْشٍ وَفَضْلَهُنَّ. فَقَالَتْ: إِنَّ نِسَاءَ قُرَيْشٍ لَهُنَّ فَضْلٌ. وَإِنِّي وَاللهِ مَا رَأَيْتُ أَفْضَلَ مِنْ نِسَاءِ الْأَنْصَارِ. لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ: وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ، فَأَصْبَحْنَ يُصَلِّينَ وَرَاءَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَسَلَّمَ مُعْتَجِرَاتٍ، كَأَنَّ عَلَىٰ رُءُوسِهِنَّ الْغِرْبَانُ»؛ (…زنان انصار پس از نزول این آیه، با پوشش کامل و اعتجار که شامل پیچاندن چادر بر سر و پوشاندن صورت می‌شود، در نماز حضور می‌یافتند.)
-
حدیث عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما:
عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما روایت می‌کند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «وَلَا تَنْتَقِبِ الْمَرْأَةُ الْمُحْرِمَةُ، وَلَا تَلْبَسِ الْقُفَّازَيْنِ»؛ (زن محرم [در حال احرام] نباید نقاب و دستکش بپوشد.)
از این روایت صریحاً برمی‌آید که زنان در زمان رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در غیر حالت احرام، چهرۀ خود را می‌پوشاندند. شیخ‌الاسلام ابن تیمیه رحمه‌الله نیز می‌فرماید: «این حدیث به‌وضوح نشان می‌دهد که استفاده از نقاب و دستکش در میان زنان در حالتی غیر از احرام امری شناخته‌شده و رایج بوده است و این، دلالت بر لزوم پوشش چهره و دستان زنان دارد.»
-
روایت صفیه بنت ابی عبید:
صفیه بنت ابی عبید روایت می‌کند: «خرجت امرأة مختمرة متجلببة، فقال عمر رضي‌الله‌عنه: من هذه المرأة؟ فقيل له: هذه جارية لفلان، فأرسل إلى حفصة رضي‌الله‌عنها فقال: ما حملك على أن تخمري هذه الأمة وتجلببيها وتشبيهيها بالمحصنات حتى هممت أن أقع بها، لا أحسبها إلا من المحصنات، لا تشبهوا الإماء»؛ (زنی با پوشش کامل و چادر بیرون آمد. عمر رضی‌الله‌عنه پرسید: این زن کیست؟ به او گفته شد که این کنیز فلانی است. پس عمر رضی‌الله‌عنه به حفصه رضی‌الله‌عنها پیام داد و گفت: چرا این کنیز را با چادر و نقاب پوشاندی و او را شبیه زنان آزاد و عفیف ساختی؟ چیزی نمانده بود که به او تمایل پیدا کنم؛ زیرا گمان کردم از زنان عفیف است. کنیزان را شبیه زنان آزاد نکنید!)
علامه ظفراحمد عثمانی رحمه‌الله می‌گوید: «این روایت دلالت می‌کند که زنان آزاد چهرۀ خود را می‌پوشاندند؛ زیرا اگر چنین نبود، نیازی به تمایز میان کنیزان و زنان آزاد از طریق پوشش وجود نداشت.»
-
روایت مغیره بن شعبه رضی‌الله‌عنه:
مغیره بن شعبه رضی‌الله‌عنه روایت می‌کند: «من از دختری خواستگاری کردم و موضوع را با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم در میان گذاشتم. آن‌حضرت فرمود: آیا او را دیده‌ای؟ گفتم: خیر. فرمود: برو و او را ببین؛ زیرا این رؤیت به تداوم و پایداری رابطۀ شما کمک می‌کند. پس به خانۀ او رفتم و پدر و مادرش حضور داشتند. دختر در حجاب کامل بود. گفتم: رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم به من دستور داده که او را ببینم. پدر و مادرش سکوت کردند. آنگاه دختر گوشۀ روسری‌اش را از چهره برداشت و گفت: تو را به خدا سوگند می‌دهم! اگر رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم به تو اجازه داده که مرا ببینی، این کار را بکن و اگر نه، به من نگاه نکن. من به او نگاه کردم و با او ازدواج نمودم و هیچ زنی به‌اندازۀ او برایم محبوب‌تر نبود.
تحلیل روایت: این روایت نشان می‌دهد که زنان در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم، حتی در خانه و در حضور خانواده، چهرۀ خود را از مردان نامحرم می‌پوشاندند. اگر پوشاندن چهره مرسوم نبود، مغیره رضی‌الله‌عنه می‌توانست بدون هیچ مشکلی دختر را در مکان‌های عمومی ببیند و نیازی به مراجعه به خانه و درخواست برای رؤیت او وجود نداشت.
-
روایت اسماء بنت ابی‌بکر رضی‌الله‌عنها:
