نویسنده: شعیب احمد «غزنوی»
سکوی حراست و نگهبانی
در سال ۱۴۱۷ هـجری به منظور ایجاد نظم برای بوسه زدن طواف‌کنندگان، سکویی با امکانات تهویه در کنار حجر اسود احداث شد. مأمور ایجاد نظم حدود یک یا دو ساعت بر بالای آن می‌ایستد و سپس کسی دیگر جای او را می‌گیرد. این روند در طول شبانه‌روز ادامه دارد. ما به این مأمور تبریک می‌گوییم که خداوند این امکان را برایش فراهم نموده تا بر عبادتی نظارت داشته باشد که ادای آن جز برای یک نفر امکان‌پذیر نیست و محل کار وی در جایی باشد که قطعه‌ای از بهشت است. ما او را به اهمیت، قداست و عظمت این مکان یادآوری می‌کنیم تا از وقار، ادب و شکیبایی‌اش بهره گیرد.
مقام ابراهیم (یاقوتی از بهشت)
یکی دیگر از نشانه‌های روشن الله تعالی در مسجد الحرام، مقام ابراهیم است که در فاصله ۶ متری شرق کعبه مشرفه قرار دارد. در روایات آمده است که آن سنگی است که حضرت ابراهیم خلیل به هنگام بنای کعبه مشرفه و به هنگام اذان گفتن و ندای مردم به سوی حج، پس از آن که بنای آن کامل گردید، بر آن ایستاد. اقوال دیگری در این مورد نیز ذکر شده است که الله بهتر می‌داند. خداوند می‌فرماید: «فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتُ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا»؛ «در آن نشانه‌های روشنی است، مقام ابراهیم و هر کس داخل آن شود در امان است.»
ابن جریر طبری در تفسیر «آیات بینات» می‌فرماید: مراد اثر قدم‌های ابراهیم (علیه السلام) است. عبد الله بن عمرو (رض) می‌گوید: «من از رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) شنیدم که فرمود: «همانا حجر اسود و مقام ابراهیم دو یاقوت از بهشت هستند که خداوند نور آنان را محو کرده است و اگر نور آنان باقی می‌ماند، میان مشرق و مغرب را روشن می‌کردند.»
طول مقام ابراهیم ۴۰ × ۴۰ سانتی‌متر و طول قدم ۲۲ و عرض آن ۱۱ سانتی‌متر می‌باشد و اثری از انگشتان پا وجود ندارد. پاهای ابراهیم (علیه السلام) در این سنگ فرو رفته‌اند، چون حالت نرمی و رخوت داشته و رنگ آن آمیخته‌ای از سفید و سیاه مایل به زردی است. برخی از خلفا آن را با نقره آراسته کرده‌اند تا مبادا از بین برود. در سال ۸۱۰ هـجری برای آن قبه‌ای ساخته شد و هشت مرتبه آن را ترمیم و به گونه‌های بهتری در آورده‌اند. آخرین بار این ترمیم در سال ۱۴۲۳ هـجری در زمان ملک فهد بن عبدالعزیز انجام گرفت.
خداوند حجر اسود و مقام ابراهیم را در پناه خود گرفته تا مشرکین در زمان جاهلیت آن‌ها را به‌عنوان بت نگیرند و پرستش نکنند. اگر چنین اتفاقی می‌افتاد و اسلام می‌آمد و عظمت و شکوه آنان را اظهار می‌داشت، منافقان می‌گفتند: «همانا اسلام به احترام برخی بت‌ها اعتراف نموده است.»
سنت است که در صورت امکان پس از طواف پشت مقام ابراهیم نماز خوانده شود و اگر این امر میسر نبوده و ازدحام وجود داشت، هر جایی که در مسجد الحرام فضای خالی وجود داشت، حتی بیرون از حرم، نماز بخواند؛ چنان که از حضرت عمر (رضی الله عنه) روایت شده است. همچنین سنت است که در دو رکعت طواف، در رکعت اول پس از فاتحه سوره‌ی کافرون و در رکعت دوم پس از فاتحه سوره‌ی اخلاص خوانده شود. جایز است که نماز طواف حتی در اوقات نهی شده نیز ادا گردد و اگر وقت نهی شده به پایان نزدیک شده بود و برای طواف‌کننده سخت نبود، می‌تواند آن را به تأخیر بیندازد و پس از پایان وقت آن را ادا کند.
دست زدن، تبرک جستن و بوسه‌ی مقام ابراهیم درست نیست؛ زیرا این کار از آن حضرت (صلی الله علیه وسلم) و صحابه (رضی الله عنهم) روایت نشده است، اما نگاه کردن به آن ایرادی ندارد.
حجر (نماز خواندن درون کعبه)
حِجر، با کسر حا و سکون جیم، قسمت شمالی کعبه‌ی مشرفه است که به شکل نیم‌دایره قرار دارد و برخی آن را حطیم می‌نامند، چون از کعبه شکسته و جدا شده است، وقتی قریش در اثر کمبود هزینه‌ی حلال از بنای آن در ماندند. چنان که رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) فرمود: «ای عایشه! همانا قوم تو بنای بیت را کوتاه کرده‌اند، و اگر به زمان شِرکشان نزدیک نمی‌بودند، آن بخشی را که ترک کرده‌اند، به کعبه می‌افزودم، و اگر برای قومت به نظر رسید که پس از من آن را بیفزایند، پس بیا آن قسمتی را که ترک کرده‌اند را به تو نشان دهم». لذا چیزی نزدیک به هفت ذراع (حدود ۲.۵ متر) را به وی نشان داد.
نماز خواندن در داخل حجر به منزله‌ی نماز در داخل کعبه است و اینکه برخی آن را حجر اسماعیل می‌نامند یا برخی از انبیا در زیر آن دفن هستند، امری اشتباه و بدور از صحت است؛ زیرا احادیث صحیحی در این مورد وجود ندارد.
فاصله‌ی حجر از کعبه ۲.۲۳ متر است و نماز نفلی در آن جایز است، اما شایسته است که انسان در آنجا وقار و سکینه را بر خود لازم بگیرد و صدایش را بالا نبرد و نگاهش را پایین بیندازد. ابن عباس (رضی الله عنه) فرمود: «در مصلای برگزیدگان نماز بخوانید و از نوشیدنی نیکان بنوشید.» پرسیدند: «مصلای برگزیدگان کجاست؟» فرمود: «زیر میزاب»، باز پرسیدند: «نوشیدنی نیکان چیست؟» فرمود: «آب زمزم.» خواندن نماز فرض و طواف در داخل حجر جایز نیست. حجر یکی از آیات درخشان الله تعالی در حرم است. الله تعالی می‌فرماید: «فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِله عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّه غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ»؛ «در آن نشانه‌های روشنی است، مقام ابراهیم و هر کس داخل آن شود در امان است. و حج این خانه واجب الهی است بر کسانی که توانایی برای رفتن بدانجا را دارند. و هر کس (حج خانه‌ی خدا را به جای نیاورد، یا اصلاً حج را نپذیرد، و بدین وسیله) کفر ورزد (به خود زیان رسانده نه به خدا) چه خداوند از همه‌ی جهانیان بی‌نیاز است.»
امام بغوی (رحمه الله) در تفسیر آیه‌ای از قرآن می‌گوید که مقام ابراهیم (علیه السلام) از نشانه‌های روشن و آشکار خداوند است. پس، ای برادر مسلمان، تو پنج بار در شبانه‌روز به سمت خانه خدا نماز می‌خوانی و اگر فرصتی پیش آید که در داخل خانه‌ی خدا (مقام ابراهیم) نماز بگزاری، چرا که این بخش از کعبه محسوب می‌شود، از این فرصت بهره‌مند شو و از خداوند حی و قیوم درخواست کن؛ زیرا تو در قلب کعبه هستی و او هرگز دعای تو را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت. صحابه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بر نماز خواندن در کعبه اشتیاق فراوانی داشتند، اما باید مراقب باشی تا موجب مزاحمت و آزار دیگران، به ویژه زنان، نشوی. باید توجه داشت که تمام حجر موجود در این روزها از کعبه نیست.
صفا و مروه
صفا و مروه دو تپه‌ای هستند که هاجر (علیها السلام) برای یافتن آب به فرزندش اسماعیل (علیه السلام) بالا و پایین رفت و این دو از شعائر الهی به شمار می‌روند. فاصله‌ی بین صفا و مروه، که مسلمانان در آن سعی می‌کنند، حدود ۳۹۴.۵۰ متر و عرض آن ۴۰ متر است. سعی بین این دو تنها برای کسانی که حج یا عمره انجام می‌دهند، مشروع است. در گذشته محل سعی سایه‌بان نداشت، اما شریف حسین در سال ۱۳۴۱ هجری قمری سایه‌بانی برای آن ساخت و سپس ملک عبدالعزیز در سال ۱۳۶۶ هجری قمری آن را بازسازی کرد. در سال ۱۴۲۹ هجری قمری، این مکان توسعه یافت و به صورت زیبا و مجهز به امکانات خنک‌کننده و گرم‌کننده در پنج طبقه درآمد. در نزدیکی صفا، دو علامت سبز رنگ وجود دارد که مستحب است زائران در این فاصله بدوند، زیرا پیامبر (صلی الله علیه وسلم) نیز چنین کرده‌اند. همچنین گفته شده است که این مکان جایی است که هاجر (علیها السلام) به دلیل وجود گودی در آن دویده است تا بتواند فرزندش اسماعیل (علیه السلام) را که در محل زمزم قرار داشته، ببیند.
ادامه دارد…
By محمد فاتح