Close Menu
    Facebook X (Twitter) Telegram WhatsApp
    Facebook X (Twitter) Telegram WhatsApp
    • انتخاب زبان
      • پښتو
      • English
    • صفحۀ اصلی
    • تحلیل روز
    • اسلام
      • پیامبر اسلام ﷺ
      • قرآن کریم
      • مسلمان
      • عقیده
      • ایمان
      • عبادات
      • معاملات
      • فقه
      • جهاد
      • سیمای اسلام
      • اقتصاد اسلامی
      • مدیریت اسلامی
      • ثقافت اسلامی
      • تصوف
      • جنایات
      • ممنوعیت‌ها
    • ادیان
      1. یهودیت
      2. مسیحیت
      3. بودائیت
      4. هندویزم
      5. زرتشتی
      6. شیطان پرستی
      7. کنفوسیوس
      8. View All

      یهود و جایگاه جهانی آن (بخش دوم و پایانی)

      چهار _15 _نوامبر _2023AH 15-11-2023AD

      خیانت های یهودیان در صدر اسلام (بخش دوم)

      یک _5 _نوامبر _2023AH 5-11-2023AD

      خیانت های یهودیان در صدر اسلام (بخش اول)

      یک _5 _نوامبر _2023AH 5-11-2023AD

      یهود و جایگاه جهانی آن (بخش اول)

      دو _30 _آکتوبر _2023AH 30-10-2023AD

      وجوه افتراق میان اسلام و مسیحیت (بخش چهارم و پایانی)

      چهار _22 _جنوری _2025AH 22-1-2025AD

      وجوه افتراق میان اسلام و مسیحیت (بخش سوم)

      سه _21 _جنوری _2025AH 21-1-2025AD

      وجوه افتراق میان اسلام و مسیحیت (بخش دوم)

      دو _20 _جنوری _2025AH 20-1-2025AD

      وجوه افتراق میان اسلام و مسیحیت (بخش اول)

      یک _19 _جنوری _2025AH 19-1-2025AD

      متون مقدس و اخلاق در آئین بودا (بخش ششم)

      جمعه _22 _دسمبر _2023AH 22-12-2023AD

      زمینه‌های پیدایش آئین بودا (بخش پنجم)

      چهار _20 _دسمبر _2023AH 20-12-2023AD

      متون مقدس و اخلاق در آیین بودا (بخش چهارم)

      سه _19 _دسمبر _2023AH 19-12-2023AD

      گسترش آیین بودا (بخش سوم)

      دو _18 _دسمبر _2023AH 18-12-2023AD

      سیری در شناخت هندویزم (بخش چهاردهم)

      چهار _28 _فبروری _2024AH 28-2-2024AD

      سیری در شناخت هندویزم (بخش سیزدهم)

      دو _26 _فبروری _2024AH 26-2-2024AD

      سیری در شناخت هندویزم (بخش دوازدهم)

      شنبه _24 _فبروری _2024AH 24-2-2024AD

      سیری در شناخت هندویزم (بخش یازدهم)

      چهار _21 _فبروری _2024AH 21-2-2024AD

      سیری در شناخت آیین زرتشت (بخش هفتم و پایانی)

      یک _17 _مارچ _2024AH 17-3-2024AD

      سیری در شناخت آیین زرتشت (بخش ششم)

      شنبه _16 _مارچ _2024AH 16-3-2024AD

      سیری در شناخت آیین زرتشت (بخش پنجم)

      پنج _14 _مارچ _2024AH 14-3-2024AD

      سیری در شناخت آیین زرتشت (بخش چهارم)

      چهار _13 _مارچ _2024AH 13-3-2024AD

      شیطان‌پرستی (بخش بیست‌وچهارم و پایانی)

      پنج _26 _دسمبر _2024AH 26-12-2024AD

      شیطان‌پرستی (بخش بیست‌وسوم)

      سه _24 _دسمبر _2024AH 24-12-2024AD

      شیطان‌پرستی (بخش بیست‌ودوم)

      دو _23 _دسمبر _2024AH 23-12-2024AD

      شیطان‌پرستی (بخش بیست‌ویکم)

      یک _22 _دسمبر _2024AH 22-12-2024AD

      سیری در شناخت آیین «کنفوسیوس» (بخش ششم و پایانی)

      یک _31 _مارچ _2024AH 31-3-2024AD

      سیری در شناخت آیین «کنفوسیوس» (بخش پنجم)

      شنبه _30 _مارچ _2024AH 30-3-2024AD

      سیری در شناخت آیین «کنفوسیوس» (بخش چهارم)

      چهار _27 _مارچ _2024AH 27-3-2024AD

      سیری در شناخت آیین «کنفوسیوس» (بخش سوم)

      سه _26 _مارچ _2024AH 26-3-2024AD

      قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش اول»

      یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD

      حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش هفتم»

      یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD

      الگوی تربیت الهی در خانواده انبیاء «بخش دوم»

      شنبه _17 _می _2025AH 17-5-2025AD

      فیلسوف افغانستان؛ سید جمال‌الدین افغان «بخش سی‌ویکم»

      شنبه _17 _می _2025AH 17-5-2025AD
    • نظریات
      1. الحاد
      2. سیکولاریزم
      3. لیبرالیزم
      4. سوسیالیزم
      5. کمونیزم
      6. دموکراسی
      7. کپتالیزم
      8. فدرالیزم
      9. فاشیزم
      10. فیمنیزم
      11. مارکسیزم
      12. نشنالیزم
      13. استعمار
      14. View All

      پدیده‌ی الحاد و راه‌های مبارزه با آن «بخش بیست‌وچهارم و پایانی»

      شنبه _22 _مارچ _2025AH 22-3-2025AD

      پدیده‌ی الحاد و راه‌های مبارزه با آن «بخش بیست‌وسوم»

      چهار _19 _مارچ _2025AH 19-3-2025AD

      پدیده‌ی الحاد و راه‌های مبارزه با آن «بخش بیست‌ودوم»

      سه _18 _مارچ _2025AH 18-3-2025AD

      پدیده‌ی الحاد و راه‌های مبارزه با آن «بخش بیست‌ویکم»

      یک _16 _مارچ _2025AH 16-3-2025AD

      سیکولاریزم، تاریخ، ماهیت و پیامدهای آن (بخش چهلم و پایانی)

      سه _17 _سپتامبر _2024AH 17-9-2024AD

      سیکولاریزم، تاریخ، ماهیت و پیامدهای آن (بخش سی‌ونهم)

      چهار _11 _سپتامبر _2024AH 11-9-2024AD

      سیکولاریزم، تاریخ، ماهیت و پیامدهای آن (بخش سی‌وهشتم)

      چهار _11 _سپتامبر _2024AH 11-9-2024AD

      سیکولاریزم، تاریخ، ماهیت و پیامدهای آن (بخش سی‌وهفتم)

      چهار _11 _سپتامبر _2024AH 11-9-2024AD

      سوسیالیزم (بخش هفتم و پایانی)

      دو _15 _اپریل _2024AH 15-4-2024AD

      سوسیالیزم (بخش ششم)

      یک _14 _اپریل _2024AH 14-4-2024AD

      سوسیالیزم (بخش پنجم)

      شنبه _13 _اپریل _2024AH 13-4-2024AD

      سوسیالیزم (بخش چهارم)

      سه _9 _اپریل _2024AH 9-4-2024AD

      درآمدی کوتاه بر تاریخ و عقاید کمونیزم «بخش یازدهم»

      یک _11 _می _2025AH 11-5-2025AD

      درآمدی کوتاه بر تاریخ و عقاید کمونیزم «بخش دهم»

      دو _5 _می _2025AH 5-5-2025AD

      درآمدی کوتاه بر تاریخ و عقاید کمونیزم «بخش نهم»

      یک _4 _می _2025AH 4-5-2025AD

      درآمدی کوتاه بر تاریخ و عقاید کمونیزم «بخش هشتم»

      سه _22 _اپریل _2025AH 22-4-2025AD

      اسلام و دموکراسی (بخش شصت‌وششم و پایانی)

      پنج _6 _فبروری _2025AH 6-2-2025AD

      اسلام و دموکراسی (بخش شصت‌وپنجم)

      چهار _5 _فبروری _2025AH 5-2-2025AD

      اسلام و دموکراسی (بخش شصت‌وچهارم)

      شنبه _1 _فبروری _2025AH 1-2-2025AD

      اسلام و دموکراسی (بخش شصت‌وسوم)

      پنج _30 _جنوری _2025AH 30-1-2025AD

      فدرالیزم از شناخت تا تطبیق (بخش هفتم)

      یک _4 _آگست _2024AH 4-8-2024AD

      فدرالیزم از شناخت تا تطبیق (بخش ششم)

      شنبه _3 _آگست _2024AH 3-8-2024AD

      فدرالیزم از شناخت تا تطبیق (بخش پنجم)

      شنبه _20 _جولای _2024AH 20-7-2024AD

      فدرالیزم از شناخت تا تطبیق (بخش چهارم)

      چهار _17 _جولای _2024AH 17-7-2024AD

      فاشیزم در قالب اندیشۀ سیاسی (بخش نهم و پایانی)

      سه _9 _جولای _2024AH 9-7-2024AD

      فاشیزم در قالب اندیشۀ سیاسی (بخش هشتم)

      دو _8 _جولای _2024AH 8-7-2024AD

      فاشیزم در قالب اندیشۀ سیاسی (بخش هفتم)

      دو _8 _جولای _2024AH 8-7-2024AD

      فاشیزم در قالب اندیشۀ سیاسی (بخش ششم)

      یک _7 _جولای _2024AH 7-7-2024AD

      فمینیسم (بخش سی‌ودوم)

      دو _8 _اپریل _2024AH 8-4-2024AD

      فمینیسم (بخش سی‌ویکم)

      یک _7 _اپریل _2024AH 7-4-2024AD

      فمینیسم (بخش سی‌ام)

      پنج _4 _اپریل _2024AH 4-4-2024AD

      فمینیسم (بخش بیست‌ونهم)

      سه _2 _اپریل _2024AH 2-4-2024AD

      مارکس و مارکسیزم (بخش ششم و پایانی)

      جمعه _27 _سپتامبر _2024AH 27-9-2024AD

      مارکس و مارکسیزم (بخش پنجم)

      چهار _25 _سپتامبر _2024AH 25-9-2024AD

      مارکس و مارکسیزم (بخش چهارم)

      سه _24 _سپتامبر _2024AH 24-9-2024AD

      مارکس و مارکسیزم (بخش سوم)

      چهار _18 _سپتامبر _2024AH 18-9-2024AD

      نشنلیزم «بخش چهلم»

      پنج _13 _مارچ _2025AH 13-3-2025AD

      نشنلیزم «بخش سی‌ونهم»

      پنج _13 _مارچ _2025AH 13-3-2025AD

      نشنلیزم (بخش سی‌وهشتم)

      یک _23 _فبروری _2025AH 23-2-2025AD

      نشنلیزم (بخش سی‌وششم)

      شنبه _8 _فبروری _2025AH 8-2-2025AD

      استعمار (بخش سی‌وششم و پایانی)

      شنبه _17 _فبروری _2024AH 17-2-2024AD

      استعمار (بخش سی‌وپنجم)

      دو _12 _فبروری _2024AH 12-2-2024AD

      استعمار (بخش سی‌وچهارم)

      شنبه _3 _فبروری _2024AH 3-2-2024AD

      استعمار (بخش سی‌وسوم)

      پنج _1 _فبروری _2024AH 1-2-2024AD

      قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش اول»

      یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD

      حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش هفتم»

      یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD

      الگوی تربیت الهی در خانواده انبیاء «بخش دوم»

      شنبه _17 _می _2025AH 17-5-2025AD

      فیلسوف افغانستان؛ سید جمال‌الدین افغان «بخش سی‌ویکم»

      شنبه _17 _می _2025AH 17-5-2025AD
    • فتن
      • فرقۀ معتزله
      • فرقۀ مرجئه
      • فرقۀ جهمیه
      • فتنه خوارج
      • فتنه روافض
      • فتنه استشراق
      • فتنه غامدیت
      • فتنه قادیانیت
      • فرقۀ قدریه
    • عظماء‌ الأمة
      • اصحاب کرام
        • حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه
        • حضرت عمر فاروق رضی‌الله‌عنه
        • حضرت عثمان رضی‌الله‌عنه
        • حضرت علی رضی‌الله‌عنه
        • حضرت خالد بن ولید رضی‌الله‌عنه
        • حضرت فیروز دیلمی رضی‌الله‌عنه
        • حضرت عبدالله ابن زبیر رضی‌الله‌عنه
      • امهات المؤمنین
      • علماء اسلام
        • علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله‌
        • امام اعظم ابو حنیفه رحمه‌الله
        • امام بخاری رحمه‌الله
        • امام ترمذی رحمه‌الله
        • امام غزالی رحمه‌الله
        • شاه ولی‌الله دهلوی رحمه‌الله
        • سید جمال الدین افغان
        • مولانا جلال الدین بلخی رومی رحمه‌الله
      • حکماء مسلمان
        • سلطان صلاح الدین ایوبی رحمه‌الله
        • عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله
        • سلطان یوسف بن تاشفین رحمه‌الله
      • ساینس دانان اسلام
    • تهذیب و تمدن
      • تمدن اسلامی
      • تمدن‌های شرق و غرب
    • متنوع
      • پیام رمضانی
    • کتابخانه
    Facebook X (Twitter) Telegram WhatsApp
    کلمات فارسیکلمات فارسی
    You are at:Home»اسلام»جستارهایی بر علم مقاصد شریعت (بخش هفتم)
    اسلام

    جستارهایی بر علم مقاصد شریعت (بخش هفتم)

    محمد فاتحBy محمد فاتحدو _4 _نوامبر _2024AH 4-11-2024ADبدون دیدگاه5 Mins Read
    اشتراک گذاری Facebook Twitter Telegram WhatsApp
    اشتراک گذاری
    Facebook Twitter Telegram Email WhatsApp

    نویسنده: شکران احمدی

    ادوار تاریخی علم مقاصد شریعت

    بدون شک و تردید، معرفت تاریخ، نشأت و تدوین هر علم یکی از موضوعات مهم پنداشته می‌شود، لهذا محققان و پژوهش‌گران علم مقاصد شریعت نیز باید با تأسیس این علم و مراحل آن، آگاهی کامل داشته باشند. علم مقاصد شریعت مانند سایر علوم شرعی آناً و به یک‌مرتبه و مرحله به وجود نیامده است، بلکه مراحل متعدد را سپری نموده تا که به مرحلۀ تدوین و تبویب راه یافته و به‌صورت فعلی به وجود آمده است.
    علم مقاصدشریعت پس از چهار مرحله و ادوار، صورت فعلی را به خود گرفته است:
    1. دورۀ وحی و عصر نبوت
    در مرحلۀ اول دیده می‌شود که مقاصد شریعت در نصوص شرعی از قرآن کریم و احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم هم‌زمان همراه با علت و حکمت ذکر گردیده است. مواردی از آن را در ذیل به بررسی می‌گیریم:
    الف: مقاصد شریعت در پرتو آیات قرآن‌کریم
    قرآن‌کریم در موارد زیادی به مقاصد و حکمت‌های شریعت اسلامی، اشاره کرده که از آن جمله قرآن کریم قاعدۀ «یسر» را ذکر کرده است: خداوند متعال می‌فرماید: «یُریدُ اللهُ بِكُمُ الْیَسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»؛ یعنی: «خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را.» هم‌چنان در آیۀ دیگر می‌فرماید:
    «مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِیُتمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»؛ یعنی «خداوند نمی‌خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می‌خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ شاید شکر او را به‌جا آورید.» در هر دو آیت قرآنی به حکمت دین اشاره شده است که در دین آسانی و سهولت است. دین سبب طهارت و پاکی از گناه و نعمت خداوند جل‌جلاله بوده است.
    در مورد حکمت نماز در قرآن کریم بیان شده است: «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ»؛ يعنى «هر آیینه منع می‌کند نماز (نمازگزاران را) از کار بی‌حیایی و فعل ناپسندیده.» و دربارۀ زکات اشاره نموده است: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ …»؛ یعنی «از اموال آن‌ها صدقه‌ای [به‌عنوان زکات] بگیر تا آن‌ها را پاک‌سازی و پرورش دهی! و (به هنگام گرفتن زکات) به آن‌ها دعا کن که دعای تو مایۀ آرامش آن‌هاست.»
    هم‌چنین دربارۀ اسرار و حکمت‌های روزۀ ماه مبارک رمضان و حج بیت‌الله یادآوری شده که در جای دیگری ان‌شاءالله بحثی خواهیم داشت.
    ب: مقاصد شریعت در احادیث نبوی
    احادیث نبوی، بعد از قرآن در برخی از موارد به مقاصد و حکمت‌های کلی و جزئی شریعت، اشاره کرده که از جمله، احادیث ذیل به‌عنوان‌مثال ذکر کرده می‌شود:
    رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مورد مقاصد کلی احکام شریعت چنین می‌فرماید: «إِنَّ الدِّين يسر»؛ یعنی «در دین آسانی است.» و در جای دیگر می‌فرماید: «فَإِنَّمَا بُعِثْتُمْ مُیَسِّرِينَ، وَلَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ»؛ یعنی «من برای آسانی و سهولت فرستاده شده‌ام نه برای سختی و دشواری». دربارۀ مقاصد و احکام جزئی چنین می‌فرماید: «إِنَّمَا جُعِلَ الاسْتِئْذَانُ مِنْ أَجْلِ البَصَرِ»؛ يعنى «اجازه گرفتن به خاطر نظر چشم است».
    در مورد ساختمان و تعمیر کعبه به بی بی عایشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ قَوْمَكِ لَمَّا بَنَوْا الكَعْبَةَ اقْتَصَرُوا عَنْ قَوَاعِدِ إِبْرَاهِيمَ، فَقُلْتُ: يا رَسُولَ اللَّهِ، أَلَا تَرُدُّهَا عَلَى قَوَاعِدِ إِبْرَاهِيمَ؟ قَالَ: «لَوْلا حِدْثَانُ قَوْمكِ بِالكُفْرِ لَفَعَلْتُ.» یعنی: «آیا نمی‌بینی وقتی‌که قوم شما کعبه را بنا می‌کردند، به بنیادهایی که ابراهیم علیه‌السلام بر او بنا کرده بود، بنا نکردند؟ بی بی عایشه رضی‌الله‌عنها می‌گوید: من به رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم گفتم: آیا شما کعبه را به اساس بنای حضرت ابراهیم استوار نمی‌کنید؟ رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: اگر قومت به زمانۀ کفر نزدیک نبود (نو مسلمان نمی‌بود) هر آینه کعبه را به بنیادهایی استوار می‌کردم که ابراهیم علیه‌السلام بر آن بنا کرده بود.»
    ج: مقاصد شریعت در گفتار صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم
    صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم نیز در برخی از موارد، به خاطر وضوح احکام شرعی، به مقاصد آن‌ها اشاره نموده‌اند که به چند نمونۀ از آن، در ذیل اشاره می‌نماییم:
    موضوع جمع‌کردن قرآن کریم در یک مصحف؛ در جنگ یمامه، هفتاد نفر از صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم جام شهادت را نوشیدند. بزرگان صحابه بعداز این حادثه، از ضیاع قرآن کریم در خوف و هراس افتادند و به خاطر مصئونیت دین، به جمع‌کردن قرآن کریم در یک مصحف، اجماع نمودند که این خود انجام عمل برای دستیابی به مقصد خاص است. برای تفصیل بیشتر به کتاب «صحیح البخاری: 9 /10» مراجعه گردد.
    اصل در شریعت یا فقه اسلامی این است که امانت، ضمانت/تاوان ندارد و امین، ضامن نیست، لکن وقتی‌که صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم دیدند که یک تعداد از اجیران، اموال مردم را تلف می‌کنند و بعداً دعوی می‌کنند که اموال بدون تقصیرشان تلف شده، درحالی‌که اجیر مقصر بوده است. بر این اساس، حضرت علی و خلفای راشدین رضی‌الله‌عنهم فتوی دادند که اجیر مثل: خیاط، نل‌دوان و…، از تلف کردن اموال مردم ضامن‌اند؛ اگرچه مقصر هم نباشند، زیرا صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم در این فتوی مصالح عامه و یا مقاصد شریعت را در نظر گرفتند و حضرت علی رضی‌الله‌عنه چنین گفت: «لا يصلح الناس إلا ذاك»؛ «مردم بدون این اصلاح نمی‌شوند.»
    خلاصه این‌که برخی از امثال در پرتو نصوص قرآنی، احادیث پیامبر و اقوال صحابه، ذکر گردید که به‌طور واضح نمایانگر مقاصد شریعت، علل و احکام آن در قرن اول هجری است.
    ادامه دارد…
    بخش قبلی
    Share. Facebook Twitter Email Telegram WhatsApp Copy Link
    محمد فاتح

    Related Posts

    حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش هفتم»

    یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD

    حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش ششم»

    شنبه _17 _می _2025AH 17-5-2025AD

    حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش پنجم»

    جمعه _16 _می _2025AH 16-5-2025AD
    Leave A Reply Cancel Reply

    از دست ندهید

    قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش اول»

    حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش هفتم»

    الگوی تربیت الهی در خانواده انبیاء «بخش دوم»

    فیلسوف افغانستان؛ سید جمال‌الدین افغان «بخش سی‌ویکم»

    ما را در صفحات مجازی دنبال کنید
    • Facebook
    • Twitter
    • Instagram
    • Telegram
    • WhatsApp
    در باره کلمات

    ادارهٔ فرهنگی تحقیقاتی(کلمات) یک ادارهٔ دَعَوی اهل سنت و الجماعت بوده که بطور مستقل، در راستای ترویج ارزش‌های ناب اسلامی، تحقق اهداف رفیع شریعت مقدس اسلام، مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب، اعلای کلمة الله و بیداری امت اسلامی فعالیت می‌نماید.

    نشرات مشهور

    قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش اول»

    یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD

    حکمت و فلسفۀ حج و اسرار نهان آن «بخش هفتم»

    یک _18 _می _2025AH 18-5-2025AD
    کلمات را در صفحات مجازی [دنبال کنید]
    • Facebook
    • Twitter
    • YouTube
    • Telegram
    • Instagram
    • WhatsApp
    جمله حقوق برای اداره کلمات محفوظ است
    • صفحه اصلی
    • تحلیل روز
    • عظماء‌ الأمة
    • کتابخانه

    Type above and press Enter to search. Press Esc to cancel.