آداب دعا کردن (بخش چهارم)

نویسنده: شعیب احمد غزنوی

آداب دعا کردن

۱۴. پرهیز از دعای مرگ یا ضرر و مصیبتی دیگر

رسول گرامی (صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند: «لا تدعوا بالموت ولا تتمنوه، فمن كان داعيا لا بد فليقل: اللَّهُمَّ أحينى إذا كانت الحياء خيرا لى وتوفني إذا كانت الوفاة خيرا لى»؛ ترجمه: «مرگ خود را نخواهید و آن را تمنا نکنید، پس اگر کسی به ناچار طلب مرگ می‌کرد، باید چنین بگوید: بار الها اگر زندگی برایم خیر است، مرا زنده نگه‌دار و اگر وفات برایم بهتر است مرا بمیران.» بنابراین اگر ضرر و مصیبتی به انسان می‌رسد نباید طلب مرگ کند؛ چون وقتی می‌میرد، عملش قطع می‌شود؛ اما اگر زنده باشد امید است که توبه کند و رضایت پروردگار را به دست آورد و توفیق نیکی و عمل خیر یابد و به این ترتیب زندگی برای او بهتر از مرگ باشد.

۱۵. پرهیز از زیاده‌روی و از حد گذشتن در دعا

الله تعالی تجاوزگران از حدودشان را دوست ندارد، و می‌فرماید: «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»؛ ترجمه: «پروردگار خویش را با تضرع و زاری و در نهان بخوانید؛ زیرا او تجاوزکاران را دوست ندارد».
سعد یکی از پسرانش را دید که در دعایش می‌گوید: «پروردگارا! من بهشت و نعمت‌ها و شادابی آن‌را و چنان و چنان را از تو می‌طلبم و از آتش و غل و زنجیرها و چنان و چنانش به تو پناه می‌برم. سعد برای او گفت: ای پسرکم! من از رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) شنیدم که فرمودند: «سيكون قوم يعتدون فی الدعاء»؛ ترجمه: «قومی خواهد آمد که در دعایشان زیاده‌روی می‌کنند»، مبادا که تو از آنان باشی، اگر جنت به تو داده شود، همه نعمت‌های آن نیز داده خواهد شد و اگر از آتش پناه داده شوی، از تمام بدی‌هایش نیز پناه داده می‌شوی.» همچنین عبدالله بن مغفل پسرش را دید که می‌گفت: «بارالها! من از تو قصر سپیدی به جانب راست جنت می‌طلبم که در آن درآیم. عبدالله برای وی گفت: ای پسرکم! از الله تعالی جنت را بخواه و از آتش به او پناه ببر و تمام، من از رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) شنیدم که فرمودند: «سيكون قوم يعتدون في الدعاء»؛ «قومی خواهد آمد که در دعای‌شان زیاده‌روی می‌کنند.» از موارد دیگری که تجاوز در دعا را نشان می‌دهد این است که شخص چیزی بطلبد که وجود ندارد و یا خداوند را ملزم به کاری کند.

۱۶. پرهیز از طلب جزا در دنیا

برخی از مردم به خاطر شدت ترس از عذاب آخرت، از خداوند می‌خواهند که عذاب آنان را در دنیا بدهد. این عمل خود نوعی بی‌خردی و جهالت است، جزا و عقوبت الهی شدید است و چه بسا که انسان توان تحمل آن‌را نداشته باشد، بنابراین بهتر این است که از اوتعالی طلب مغفرت و عافیت کند. نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) به عیادت مردی رفتند که چنان محو و ضعیف شده بود که همانند جوجه‌ای گشته بود، برای او گفتند: «هل كنت تدعو بشيء أو تسأله إياه؟»؛ ترجمه: «آیا چنین دعایی می‌کردی یا این را از خدا درخواست کردی؟» گفت: «بلی. می‌گفتم: بار الها! آنچه در آخرت بدان جزایم می‌دهی، آن‌را در دنیا عاجل برایم برسان.» رسول الله (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «سبحان الله! لا تطيقه لا تستطيعه أفلا قلت: اللهم آتنا فى الدنيا حسنة و فى الآخرة حسنة وقنا عذاب النار»؛ ترجمه: «سبحان الله! تو طاقت و توان آن را ندرای، چرا نگفتی: بار الها! در دنیا برای ما نیکی بده و در آخرت برای ما نیکی بده و ما را از آتش نگه‌دار.» ایشان این را از خدا برای او درخواست و الله تعالی او را شفا داد.

۱۷. اظهار فقر و نیازمندی به الله تعالی

این کار نیز اجابت دعا را آسان می‌کند. به این صورت که انسان وقتی دعا می‌کند و بر این باور است که هیچ نیرویی جز باری تعالی نیست، او خود هیچ توانی برای جلب منفعت و دفع ضرر از خود ندارد، مگر به اراده‌ی الله تعالی؛ نه در کار دنیای خویش هر چند ناچیز هم باشد و نه در کار آخرت خویش. با کمال ذلت و شکستگی به دربار مولای خویش می‌ایستد، ضعف و ناتوانی خویش را می‌داند، نیازمندی و ذلت خویش را در مقام اوتعالی درک می‌کند، سرش را پایین می‌اندازد و دستانش را به سوی پروردگارش بلند می‌کند و در کارهایش به سوی او رجوع می‌کند. او بنده‌ی حلقه به گوش الله تعالی است و الله تعالى پروردگار جهانیان و پادشاه پادشاهان است. او صاحب عظمت و جلال است و از انجام هیچ کاری ناتوان نیست. او از بندگان خویش بی‌نیاز است و بندگانش همه به او نیازمندند. او پروردگار آسمان‌ها و زمین است، پاک و بلند مرتبه است و هیچ چیزی بر وی پوشیده نیست. کسی که این معانی را احساس کند، دعایش هرگز رد نخواهد شد.

۱۸. دعا کردن با اذکار جامع و مأثور

به این معنا که دعا کننده اذکاری را که از نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) نقل شده، بخواند؛ چرا که آن دعاها برای طلب خیر دنیا و آخرت است. چنان‌که رسول الله (صلی الله علیه وسلم) دعایی را مستحب می‌دانستند که کامل و جامع باشد (شامل دنیا و آخرت و دعایی با عبارت کوتاه و معنای بسیار) و دعاهایی غیر از این را ترک می‌کردند. بی‌گمان جامع‌ترین، کوتاه‌ترین، و بابرکت‌ترین سخنان، سخنانی است که از نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) نقل شده است. چنان‌که در باب‌های مختلف این کتاب آمده است، این‌گونه دعاها بسیار است.

۱۹. طلب عافیت از الله تعالی به حد زیاد

برای انسان مسلمان چیزی بهتر از عافیت و شکر این نعمت نیست؛ کسی که الله تعالى او را در دنیا و آخرت عافیت دهد، در واقع کل خیر را به او داده است. نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «أكثر الدعاء بالعافية؛ دعای عافیت را بسیار کن.»
و همچنین به عباس (رضی الله عنه) فرمودند: «يا عباس! يا عم رسول الله! سل الله العافية فى الدنيا والآخرة؛ اى عباس! ای عموی رسول الله! از الله تعالی عافیت دنیا و آخرت را بطلب.»

۲۰. استفاده از اسباب و وسایل اجابت

خوب است هنگام دعا اسباب اجابت در نظر گرفته شود، مثلاً توسل جستن به اسماء و صفات الله تعالی، چنان‌چه می‌فرماید: «وَلِله الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَأَدْعُوهُ بِهَا؛ و برای الله تعالی اسمای نیکی است، او را به آن اسماء بخوانید.» و همچنین می‌فرماید: «رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِى لِلْإِيمَنِ أَنْ ءامِنُوا بِرَبِّكُمْ فَقَامَنَّا رَبَّنَا فَأَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ؛ پروردگارا! ما چون صدای منادی را که خلق را به ایمان می‌خواند شنیدیم اجابت کردیم و ایمان آوردیم، پروردگارا! از گناهان ما درگذر و زشتی کردار ما را بپوشان و هنگام جان سپردن، ما را با نیکان محشور گردان.» یکی از اسباب دیگر اجابت دعا توسل جستن به دعای انسان‌های صالح است که برای شخص دعا کند، دلایل این گونه توسل بسیار زیاد است و در کتاب‌های مختلف آمده است.

ادامه دارد…

بخش قبلی