مرد نسبت به حقوق بستگان و خویشاوندان خود همچون برادر، خواهر، عمه، عمو، دایی/ماما، خاله و فرزندان‌شان مسئول است. در صورت نیاز، با کمک‌های مادی خود به آن‌ها، رابطۀ خویشاوندی و صلۀ رحم را نگاه دارد و در صورت سهل‌انگاری در این امر مهم در پیشگاه خدا مسئول خواهد بود. خداوند متعال می‌فرماید: «وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»؛ «و از خدایی که به (نام) او از همدیگر درخواست می‌کنید و از (گسستن) پیوند خویشاوندی پروا بدارید.»
در حدیث آمده است که «الرحم معلقة بالعرش تقول: من وصلنی وصله الله ومن قطعنی قطعه الله»؛ «خویشاوندی به عرش خدا آویخته است و گوید: هر که مرا پیوند دهد، خدا با او پیوند دارد و هر که مرا قطع کند، خداوند او را [از رحمت خود] قطع کند.»
هم‌چنین در حدیثی آمده است: «لیس الواصل بالمکافی ولکن الواصل الذی إذا قطعت رحمه وصلها»؛ «واصل (کسی‌که رابطۀ خویشاوندی را پیوسته دارد) آن نیست که با شخصی که با وی صلۀ رحم انجام داده است، صلۀ رحم به‌جا آورد و تلافی کند، بلکه واصل کسی است که با شخصی که پیوند خویشاوندی را بریده و با او صلۀ رحم انجام نمی‌دهد، ارتباط برقرار کند و صلۀ رحم را با او به جای آورد.»
مسئولیت خدمت‌کار و کارگر
مسئولیت‌پذیری نسبت به کارگری که در خارج از خانه کارهایی به او واگذار شده، بدین‌گونه است که او مسئول کار خودش است و موظف است کاری که به او سپرده شده به بهترین صورت ممکن و کامل‌ترین وجه انجام دهد. کار را به‌درستی و کامل انجام دهد و هرگز سهل‌انگاری نکند؛ زیرا در مقابل خداوند مسئول است. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «إن الله تعالی یحب إذا عمل أحدکم عملاً أن یتقنه»؛ «خداوند والا مرتبه دوست دارد هرگاه یکی از شما کاری را انجام دهد، آن را به تمام و کمال و به‌درستی انجام دهد؛ یعنی کارش را خوب انجام دهد، در کارش خیرخواه و دل‌سوز باشد، گویا که دارد آن کار را برای خودش انجام می‌دهد و در آن هیچ کوتاهی نورزد.»
مسئولیت عالم در مقابل دیگران
عالمی که نعمت علم به وی ارزانی شده است، اگر به وظیفه‌اش عمل نکند، اولین کسی است که در روز قیامت از علمش بازخواست می‌شود. بر او واجب است که امور دین را به ناآگاهان آموزش دهد؛ حاکمان و مسئولان را نصیحت کند که وظیفۀ خود را در برابر مردم به نحو احسن انجام دهند و از ستمگری و استبداد پرهیز کنند. در کارهای نیک الگوی دیگران باشد، بر نماز جماعت محافظت کند، فروتن باشد و به علمش عمل کند، نمونه‌ای باشد که دیگران از وی تقلید کنند، الگوی نیکو باشد، از جاهای تردید، شک و شبهه دوری کند، به آنچه خداوند از مال حلال روزیش کرده قناعت کند و از علاقه و دل‌بستن به مادیاتی که بسیاری از مردم را به پرتگاه دوزخ کشانده، بپرهیزد. اگر عالم این موارد را به‌خوبی انجام دهد، برای دیگران الگوی خوب و در غیر این صورت الگوی بد خواهد بود.
بر او واجب است امر به معروف و نهی از منکر کند و دراین‌باره نباید ملامتِ ملامت‌گران، وی را از وظیفۀ شرعی‌اش باز دارد. هم‌چنین، بر او واجب است علومی را که خداوند به او آموخته است، به مردم آموزش دهد و آن را در میان مردم منتشر کند؛ زیرا در مقابل همۀ آن علوم در پیشگاه خداوند مسئول است. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «من طلب العلم لیجاری به العلماء، أو لیماری به السفهاء، أدخله الله النار»؛ «کسی‌که علم را به خاطر هم‌چشمی با علما و مجادله با نادانان بجوید، خداوند او را به آتش جهنم می‌برد.»
مسئولیت امام و مسجد
از منظر اسلام، امام مسجد از منزلت والایی برخوردار است؛ چنان‌که ثواب نمازی که در خانه خوانده می‌شود، در مقایسه با نمازی که پشت سر امام خوانده می‌شود، ۲۷ درجه تفاوت دارد که این خود دلالت بر مقام و منزلت امام دارد. امام ابن‌قیم جوزی رحمه‌الله می‌فرماید: «توسط همین امام و عالم دین، مردم خداشناس، عبادت‌گذار، ذاکر و عبادت‌گذار می‌شوند و نیز شریعت، احکام و حلال و حرام را می‌آموزند.»
امام در مقابل نماز مقتدی‌ها مسئول است. باید سعی کند وضویش کامل باشد و قیام، رکوع، سجده و سایر ارکان و اجزای نماز را به‌درستی انجام دهد تا مبادا در قیامت از نماز مقتدی‌ها مورد بازخواست قرار گیرد. امام باید مسائل و احکام را به مردم بیان کند و آن‌ها را آگاه سازد. اگر از وی سؤالی می‌شود و پاسخش را می‌داند، باید پاسخ دهد؛ وگرنه پس از تحقیق پاسخ دهد تا مبادا گناهکار گردد.
