نگاه تحلیلی بر حکم پوشش چهره (بخش چهارم)

نویسنده: مهاجر عزیزی

درجات حجاب و پوشش

حجاب و پوشش درجاتی دارد که در بسیاری از آیات و روایات به آن اشاره شده است و آن درجات عبارتند از:

1. حجاب اشخاص یا ماندن در خانه

حجاب درجۀ اول (حجاب اشخاص) برای زنان، در خانه ماندن است؛ به عبارت دیگر، زنان بر اساس شریعت مکلفند که بدون ضرورت شرعی از خانه خارج نشوند. به این منظور، پوشش و جابجایی زنان باید از نظر مردان مستور باشد و می‌تواند با استفاده از چهاردیواری خانه‌ها، خیمه‌ها و پرده‌های آویزان انجام شود. بر اساس آیات و حدیث‌، بهترین حجاب، همین حجاب اشخاص است که در این مورد، هفت آیه و هفتاد حدیث وارد شده که همه به مشخص شدن «حجاب اشخاص» اشاره دارند.

خداوند متعال در سورۀ احزاب آیۀ ۵۳ می‌فرماید: « وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ» این آیه صراحتاً به حجاب اشخاص دلالت می‌کند که زنان باید در خانه باشند و کسی‌که از ایشان چیزی طلب می‌کند باید از پشت پرده طلب کند. آیۀ دیگری در این مورد واضح‌تر سخن می‌گوید؛ چنان‌که پروردگار عالم فرمودند: «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ»؛ یعنی در خانه‌های خود بمانید.

در صحیح بخاری، دربارۀ «غزوۀ موته» روایتی از حضرت عایشه ^{رضی‌الله‌عنها} آمده است که وقتی خبر شهادت حضرت زید بن حارثه، جعفر و عبدالله بن رواحه به رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} رسید، پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در مسجد حضور داشت. آثار غم و اندوه بر صورت مبارک او آشکار بود و من از داخل حجره این ماجرا را از شکاف دروازه مشاهده می‌کردم.

از این روایت معلوم می‌شود که جای اصلی زنان خانه است و نباید بدون ضرورت شرعی از خانه بیرون شوند؛ چنان‌که حضرت عایشه ^{رضی‌الله‌عنها} حالت خود را بیان می‌کند که تمام ماجرا را از شکاف در مشاهده می‌کرد و اجازه نداشت که بیرون شود. ایشان در این حادثه نقاب نپوشید و وارد اجتماع نشد.

در باب غزوۀ طائف در صحیح بخاری نیز حدیثی با این مضمون وارد شده است که رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در ظرف آب مضمضه نمود و به ابوموسی و بلال فرمود: «این‌ها را بنوشید و بر صورت خود بمالید.» در حالی‌که حضرت ام‌المومنین ام‌سلمه از پشت پرده این واقعه را مشاهده می‌کرد، آن دو بزرگوار را صدا زد و فرمود: « از این آثار متبرکه مقداری برای مادر خود (ام‌سلمه) بگذارید.» این حدیث نیز گواه است که بعد از نزول حجاب، زنان پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در خانه می‌نشستند و بدون ضرورت شرعی از خانه بیرون نمی‌آمدند.

رسول‌الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرموده‌اند: «لیس للنساء نصیب فی الخروج الا مضطرة»؛ یعنی زنان در خارج شدن از خانه هیچ سهمی ندارند، مگر آنکه برای ضرورتی باشد. در این حدیث مکان اصلی برای زنان، خانه گفته شده و مواقع ضرورت از آن استثنا شده است.

از حضرت علی ^{کرم‌الله‌وجهه} روایت است که گفت: «روزی در خدمت رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} حاضر بودم که از اصحاب کرام پرسید: «چه چیزی برای زن بهتر است؟» اصحاب ساکت ماندند و کسی جواب نداد. وقتی که به خانه آمدم، از فاطمه سوال کردم. او پاسخ داد: «برای زن هیچ چیزی بهتر از این نیست که نه او مردی را ببیند و نه مردی او را ببیند.» این جواب او را به خدمت رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} نقل کردم، آن‌جناب ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرمود: «او راست گفته است، یقینا او پاره‌ای از من است.»

زنان بزرگ‌ترین فتنه (وسیلۀ آزمایش) برای مردان هستند؛ وقتی خود را آشکار کنند و بیشتر بیرون از خانه وقت بگذرانند، شیطان به آسانی می‌تواند با این فتنۀ بزرگ، مردان را در دام بیندازد و از مسیر درست و حق بیرون کشد. حدیثی در جامع ترمذی از حضرت عبدالله بن مسعود روایت است با این مضمون که رسول خدا ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرمود: «إذا خرجت من بیتها استشرفها الشیطان»؛ یعنی هرگاه زن  از خانه بیرون آید، شیطان او را زیر نظر می‌گیرد (او را وسیلۀ اشاعۀ فساد در میان مسلمانان قرار می‌دهد). ابن‌خزیمه و ابن‌حبان در این حدیث، عبارت زیر را نقل کرده‌اند: «اقرب ما تکون من وجه ربها وهی قعر بیتها»؛ یعنی زن زمانی‌ به خدایش نزدیک‌تر می‌شود که در داخل خانه مستور باشد.

با درنظرداشت این موارد، شریعت اسلام برای زنان تأکید می‌کند که در خانه باشند و بدون ضرورت از خانه‌های خود بیرون نشوند. ازاین‌رو، «حجاب اشخاص یا در خانه ماندن» بهترین حجاب گفته شده است.

2. استفاده از برقع و نقاب

دومین درجۀ حجاب، استفاده از برقع است. زنان در مواقعی که از روی ضرورت بیرون می‌روند، باید به دستور شریعت نقاب بر چهره کنند و تمام بدن خود را بپوشانند؛ ‌طوری‌که هیچ قسمتی از بدن‌شان آشکار نشود. این درجۀ حجاب در قرآن نیز تأکید شده است. خداوند متعال فرموده است: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ»؛ یعنی: «ای پیامبر! به ازواج مطهرات و دختران پاک خود و همۀ زنان مسلمان دستور بده که جلباب‌های خود را به کار ببرند. (جلباب به چادر بزرگی گفته می‌شود که زن در آن از سر تا پا پوشیده می‌شود.)»

ابن‌عباس ^{رضی‌الله‌عنه} در مورد این چادر (جلباب) می‌گوید: « أَمَرَ اللَّهُ نِسَاءَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا خَرَجْنَ مِنْ بُيُوتِهِنَّ فِي حَاجَةٍ أَنْ يُغَطِّينَ وُجُوهَهُنَّ مِنْ فَوْقِ رُؤُوسِهِنَّ بِالْجَلَابِيبِ وَيُبْدِينَ عَيْنًا وَاحِدَةً»؛ ترجمه: «الله تعالی به همسران مسلمانان دستور داده است که هرگاه بنابر ضرورتی از خانه‌های خود بیرون رفتند، چادر را از سمت سر خود آویزان کنند و صورت‌های‌شان را بپوشانند و فقط یک چشم را برای مشاهدۀ راه باز بگذارند.»

3.پوشانیدن تمام بدن جز صورت و کف دست

سومین درجۀ حجاب پوشاندن تمام بدن از سر تا پا غیر از صورت و کف دست است. در این مورد علما و فقها اختلاف نظر دارند؛ اما قول راجح، پوشاندن تمام بدن همراه با صورت و کف دست است؛ چون این موضوع دارای تفصیلات است و تفصیل کامل آن در ادامه خواهد آمد.

ادامه دارد…

بخش قبلی