نویسنده: عبدالحمید نوروزی
راهکارهای قرآن برای پیشرفت اقتصاد
قرآنکریم افزون بر بیان اهمیّت و تأکید بر انجام جهاد و رونق اقتصادی، در آیات فراوانی شیوههای عملی بهرهگیری از مواهب طبیعی را بیان کرده است؛ که از آن جمله، میتوان بهموارد زیر اشاره نمود:
-
استفاده از آبهای گوناگون؛
«وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّکُمْ»[1]؛ (و از آسمان، آب فرستاد و به وسیلهی آن، انواع میوهها را بیرون آورد تا برایتان روزی باشد.)
-
بهرهبرداری از دانههای روغنی؛
«فَأَنشَأْنَا لَکُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ لَّکُمْ فِیهَا فَوَاکِهُ کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ * وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَاءَ تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآکِلِینَ»[2]؛ (سپس بهوسیلهی آن، باغهایی از درختان خرما و انگور برای شما ایجاد کردیم، که برای شما در آنها میوههای بسیار است و از آنها میخورید. * و [نیز با آن آب] درختی آفریدیم که در کوه «طور سینا» میروید [درخت زیتون و] روغن و طعام برای خورندگان است.)
-
بهرهبرداری از منابع دریایی؛
در سورهی نحل میخوانیم: و«َهُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُواْ مِنْهُ لَحْمًا طَرِیًّا وَتَسْتَخْرِجُواْ مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْکَ مَوَاخِرَ فِیهِ وَلِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»[3]؛ (و اوست که دریا را مسخّر [شما] ساخت تا از آن، گوشت تازه بخورید، و زیوری برای پوشیدن [مانند مروارید] از آن استخراج کنید، و کِشتیها را میبینی که سینهی دریا را میشکافند تا شما [به تجارت بپردازید] و از فضل خدا بهره بگیرید، شاید شکر نعمتهای او را بهجا آورید!)
«وَإِنَّ لَکُمْ فِی الأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسْقِیکُم مِّمَّا فِی بُطُونِهِ مِن بَیْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَآئِغًا لِلشَّارِبِینَ»[4]؛ (و در وجود چهارپایان برای شما (درسهای) عبرتی است. از درون شکم آنها، از میان غذاهای هضمشده و خون، شیر خالص و گوارا به شما مینوشانیم.)
هماکنون میتوان از دامداری برای رشد اقتصادی و خودکفایی از حیوانات بهره برد.
در آیهی ۱۵ سورهی ملک میخوانیم: «هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً»[5]؛ (اوست که زمین را برای شما رام کرد.)
با درنظرداشت مفهوم این آیه، میتوان فهمید که مایههای اصلی اقتصاد و کلید بسیاری از درآمدها را خداوند در زمین قرار داده است. این زمین شرایطی را در خود جمع کرده که قابل فرمانبردن است و انسانیکه خلیفهی خدا در زمین است، طوری آفریده شده که میتواند از امکانات مادیِ زمین استفاده کند.
نتیجه
با توجه به مطالب ارائه شده در این پژوهش، به نتایج مهم زیر میرسیم:
-
براساس آیات و روایات، اقتصاد اسلامی از اهمیت بهسزایی برخوردارد است.
-
به دست آوردن مال و ثروت در صورتیکه صرفاً از راه مجاز و جهت رسیدن بهقرب الهی باشد، مشروع است.
-
نباید از کسب و کار جهت رشد اقتصاد، شرم کنیم؛ چون بهترین رزق آن است که از دسترنج خود شخص باشد. چنانچه انبیا علیهمالسلام از دسترنج خود میخوردند.
-
برای جلوگیری از فقر، باید به تعالیم دینی توجه کنیم و در مصرف و خرج خود میانهروی را رعایت کنیم؛
-
در یک کلام، برای آنکه اقتصاد بهتری داشته باشیم، باید به راهکارهای قرآن و سنت عامل باشیم و نیز باید:
الف. مسئولین مربوطه با «رباخواری» مبارزه نمایند تا سرمایهها در تولید و صنعت به مصرف برسد و از انباشت ثروت در دست گروهِ خاص جلوگیری به عمل آید.
ب. مسئولین مربوطه، با محتکران به صورت جدی و قانونی برخورد نمایند تا کالا و خدمات، با نرخ رایج و مصوب بهدست خریدار رسیده و از التهاب اقتصادی جلوگیری شود.
ت. برای تولید کالا و ارائهی خدمات و سایر فعالیتهای اقتصادی باید با علم و دانش جلو رفت؛ لذا برگزاری دورههای آموزشی اقتصاد اسلامی، برای اقشار مختلف جامعه میتواند مفید باشد.
مـنابع
-
استادان دیپارتمنت ثقافت اسلامی – پوهنتون کابل، نظام اقتصادی، چ2، [بیجا]، [بینا]، 1397.
-
ترمذی، محمدبن عیسی، جامعالترمذی، کراچی: لدهیانوی، چ1، 1437.
-
حسین غفورزاده و همکاران، «بررسی اصول و سنتهای اقتصادی در قرآن و روایات»، دوفصلنامهی علمی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال 13، ش اول (پیاپی 25)، 1399.
-
خرمدل، مصطفی، تفسیر نور، تهران: نشر احسان، چ9، 1391.
-
دیپارتمنت ثقافت اسلامی، نظام اقتصادی اسلامی، چ7، [بیجا]، [بینا]، 1395.
-
عثمانی، محمدتقی، ترجمهی رعایتالله روانبند، [بیجا]، [بینا]، 1414ق.
-
قشیری، مسلمبن حجاج، صحیح مسلم، کراچی: مکتبةالبشری، ج2، 1438.
-
مدقق، هدایتالله، کار و اهمیت آن در رشد اقتصادی، [بیجا]، [بینا]، 1397ق.
[1]. ابراهیم: 32.
[2]. ابراهیم: 32.
[3]. نحل: 14.
[4]. نحل: 66.
[5]. ملک: 15.
