سیری در شناخت هندوئیزم (بخش پنجم)

نویسنده: دکتور فضل احمد احمدی

5- سنن هندوئیزم

سنن دین هندوئیزم به چند طبقه تقسیم می‌شود که هر کدام از آن‌ها زیر مجموعه‌هایی نیز دارد، در ادامه به تعدادی از این سنن با زیر مجموعه‌های آن‌ها اشاره می‌شود.

شروتی: در دوره‌ی ودایی که منابع اصلی حکمت و جهان‌بینی هندو شکل گرفت، وداهای چهارگانه همچون: ریگ ودا، یاجور ودا، ساما ودا و آتهاروا ودا و سه شرح و تفسیر بر آن‌ها یعنی: براهماناها، آریانکاها و اوپانیشادها به عنوان متون شروتی یا وحی مُنزل، کلیت حکمت و اندیشه‌ی هندو را تشکیل دادند. به عبارت دیگر، شروتی وحی آسمانی است که به‌وسیله‌ی عرفای بزرگ گذشته کشف شده و از راه طریقت، سیر و سلوک سینه به سینه به نسل‌های آینده انتقال یافته است. شروتی را ودا که معرف کل و علم الهی است بیان می‌کند.

براهماناها: این دسته از نوشته‌ها شامل تفسیر و تعبیر مراسم عبادی‌اند.

آریانکاها: معنی اصلی این نوشت‌ها «یعنی کتاب‌های جنگلی» است و شامل تفسیرات حکمی و جهان‌شناسی است. این کتب برای اشخاصی نوشته شده است که از زندگی اجتماعی و خانوادگی گوشه‌گیری کرده و به زندگی منزوی پناه برده‌اند.

اوپانیشادها: این کلمه از دو جزء نزدیک و نشستن مرکب شده است و معنی تمثیلی آن نزدیک‌ترین طریق برای وصول به مقصد حقیقت است. طبق سنن هندو یک‌صدوهشت اوپانیشاد تا به حال نگاشته شده است، این نوشته‌ها (براهمانا، آریانکاها و اوپانیشادها) یکی پس از دیگری آمده و به تدریج به مراتب عالی حقیقت راه یافته و به معرفت مطلق منتهی می‌شوند، به همین علت اوپانیشادها را ودانتا یا پایان ودا نیز می‌خوانند.

تاریخ اوپانیشادها معلوم نیست؛ اما احتمالاً بیشتر آن‌ها در حدود 800 قبل از میلاد یا بعد از آن، اما پیش از «بودا»، ساخته و پرداخته شده‌اند؛ چون این طور به نظر می‌رسد که این‌ها در بودا تأثیر بسیار گذاشته باشند. آموزۀ اوپانیشادها درباره‌ی نظریه‌ی برهمن و آتمن متمرکز است. فهمیدن معنای «برهمن» آسان نیست. او را هستی خدایی وصف کرده‌اند که در همه‌ی هست‌ها هست، بینای کردارها، در همه ساکن، گواه، دریابنده، یک و تنها، از گون‌ها «آزاد» است. آتمن به معنای «خود» است. پیام اصلی اوپانیشادها همانی یا هم‌ذاتی آتمن با برهمن است. آن برترین (برهمن) خود را در هر دلی آشکار می‌کند. این نظریه، اگرچه از دین وداها و جشن‌های قربانی آن گرفته شده، اما از آن‌ها خیلی دور است. بنابر اوپانیشادها، مقصد، همان دریافتن خود است. همه‌ی رنج‌ها و بندهای ما از اَویدیا (نادانی) است. از این‌جاست که انسان باید جویای دانش یا شناخت باشد کینه، آزار و آز با شناخت ناسازگاراند. به این ترتیب، این نظریه‌ی اوپانیشادی، بنیادی برای قوانین سلوک اخلاقی فراهم می‌آورد. این‌جا یادآوری این نکته جالب است که در فلسفه‌های پساودایی (اوپانیشادها، بهگودگیتا، کتاب‌های مقدس بودایی و جین) جشن‌های قربانی ودایی جای خود را به اخلاقی انسانی می‌دهند. یک خدایی جای چندخدایی را می‌گیرد. به جای آیین‌های ودایی، انگیزه‌ای بالنده به طرف شناخت و عشق داریم. بهگودگیتا یا به طور خلاصه، گیتا که به معنای سرود ایزدی یا سرود خداست، بخشی از کارنامه‌ی بزرگ مهاباراتها است.

سوتراها (سر رشته): این گروه نوشته‌ها از ابیات کوتاه و مختصر تشکیل شده و چهارم قسم‌اند:

الف- شروتاسوترا: این سوتراها تمام مراسم قربانی را بیان می‌کند؛

ب- گریهیاسوترا: این گروه مربوط به آداب و رسوم عبادت قومی و خانوادگی است؛

ج- شیاپاسوترا: در این کتاب فنون مختلف هندسی و اندازه‌گیری مربوط به ساختمان معبد و محراب و قربانی توصیف شده است؛

د- دهارماسوترا: این کتاب مربوط به فقه و قانون و اخلاق مذهبی و دینی است.

 سمریتی: این دسته از کتاب‌های مقدس، ‌قائم به سندیت گروه اول یا شروتی است:

الف- ودانگا (اعضای ودا): این‌ها علومی مربوط به ودا هستند و به صورت سوترا نوشته شده‌اند و شش قسم‌اند: شیکشا مربوط به علم و تجوید؛ جیوتیشا نجوم؛ کالپا مراسم عبادت؛ نیروکتا علم الاشتقاق (ریشه‌شناسی)؛ چاندا یعنی عروض.

ب- اوپاودا که شامل علوم ادنی مربوط به وداست و چهار قسم است که به صورت رساله با ابیات کوتاه نگاشته شده است: طب، مربوط به ریگ ودا؛ فنون نظامی، مربوط به یاجور ودا؛ موسیقی، مربوط به ساماودا؛ معماری و مکانیک، مربوط به آتهاروا ودا.

ج- ماناودا هار ماشاسترا (قوانین مانوا): این کتاب قانون مربوط به نظام اجتماعی در یک دوره مانوانتارا است.

د- علم الاساطیر- افسانه‌ها- حماسه‌ها.

هـ- تانتراها: شامل کتبی است که برای عصر کالی‌یوگا تألیف شده است.

و- پدارشانا، دارشانا به معنی دیدگاه است و شامل مکاتب فلسفی و هندوان بوده و بر شش قسم است که ذکر از آن‌ها می‌گذریم.

ادامه دارد…