نویسنده: شکران احمدی
کلیدواژه: امنیت، اجتماع، ترقی، اسلام و غرب.
بحث «امنیت» و بررسی الگوهای مطرح در آن و نیز نقش زیر بنایی و بسترساز این مقوله در حیطههای زندگی اجتماعی، از موضوعات مهم در عرصۀ حیات سیاسی و اجتماعی است. این موضوع بهقدری با اهمیت و کلیدی است که میتوان گفت در فرهنگ سیاسی اسلام کمتر واژهای را میتوان یافت که همانند واژۀ «امنیت» بدان اهمیت داده شده باشد؛ البته این تأکید و اهتمام، بهجهت تأثیرات گسترده و فراگیر مقولۀ امنیت، در همۀ عرصههای حیات انسانی اعم از: سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی مشهود است؛ طوریکه دین اسلام، «امنیت» را بستر تحولات و دگرگونیهای مثبتِ اجتماعی تعریف کرده است و براین اساس، نگرش اسلام به این مقوله، نگرش استراتژیک و زیربنایی است؛ زیرا مقولۀ «امنیت» در سیاستگذاریهای کلان اسلامی، اصل بنیادی، ثابت و دارای جایگاه ویژه است.
مفهومشناسی «امنیت»
براساس فرهنگ «دهخدا» کلمۀ امنیت لفظی عربی است که از واژۀ «امن» ریشه دارد و به معنی «ایمن شدن»، «بیبیم شدن»، «بیبیمی» و «ضد خوف» میباشد. سازمان امنیت برگرفته از همین واژه است که به مفهوم «نهادی که وظیفهاش پیگیری و کشف اقدامات مخالف نظام حکومتی است».
تعریف اصطلاحی امنیت: حالت فراغت از هرگونه تهدید یا حمله و یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند.
در اصطلاح سیاسی و حقوقی، بهصورت امنیت فردی، اجتماعی، ملی و بینالملی بهکار برده میشود؛ و تعریف امنیت شامل دو بُعد ایجابی و سلبی قرار میگیرد؛ از یکسو، اطمینان و آرامش فکری و روحی و از سوی دیگر، فقدان خوف، دلهره و نگرانی که موجب سلب آرامش و اطمینان میگردد.
از تعریف مذکور میتوان به دو نوع امنیت دست یافت: 1. امنیت جسمی یعنی بیگزند بودن جسم از برخوردهای فیزیکی؛
-
امنیت روحی و فکری، سالم بودن روح از دغدغهها و نگرانیهایی که باعث سلب آرامش میشود.
اهمیت امنیت از دیدگاه اسلام
ضرورت تحقق امنیت اجتماعی، بر هیچ شخص و مکتبی پوشیده نیست؛ از اینرو، همواره در طول تاریخ، اشخاص و مکاتبی خواستهاند تا آن را طبق مبادی تئوریک و روشهای اجرایی خود محقق گردانند. از آنجمله میتوان به لیبرالیسم، سرمایهداری و کمونیسم ملحد که پیش از دیگران مدعی آن بودند، اشاره کرد؛ اما دیدیم که هیچیک از آنها نتوانستند این آرزوی دیرینۀ بشر را عملی سازند، جز آن برهه از زمانی که خورشید تابناک اسلام از جزیرةالعرب سر برآورد و توانست پرتوهای نورانی خود را به جامعهای بتاباند که مردمش در تاریکی و ناامنی جاهلیت بهسر میبردند و برایشان امنیت همهجانبه فراهم آورد که در سایۀ آن با آرامش و آسودگی خاطر و بهدور از هرگونه ترس و نگرانی به زندگی خود ادامه دهند.
امنیت در پرتو قرآن
قبلاً به ضرورت «امنیت» در زندگی فردی و اجتماعی اشاراتی شد و آموزههای قرآن بدان جهت که پاسخگوی تمام نیازهای واقعی انسانهاست، بدین امر مهم توجه شایسته نموده است؛ از این نگاه، وقتی به قرآن رجوع میکنیم، میبینیم که در مجموع، از کلمۀ «امن» 62 کلمه مشتق شده و حدود 879 بار در قرآن بهکار رفته که از این تعداد، کاربرد 358 مورد در آیات مکی و 521 مورد در آیات مدنی است.
-
قرآنکریم از «امن» که به معنی آرامش و متضاد با ترس، بیم و پریشانی است، به اعتبار نعمتی از نعمتهای خداوند و نشانهای از نشانههای او که در جماعت مُتجلّی میگردد، یاد کرده است: «لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ، إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ» [قريش: 1- 2]؛ یعنی اگر مردم قریش بهخاطر نعمتهای دیگر، خدا را پرستش نمیکنند؛ دستکم بهخاطر همین نعمت بزرگِ انس و الفت ایشان، به کوچ تجارتی تابستانه و زمستانه در فضایی پر از امن و امان و توأم با تعظیم و احترام، میبایستی حقشناس باشند و برای الله کرنش بکنند.
-
ارزش نعمت امنیت و نقش آن در مکان نیز هویدا است؛ چنانچه در بارۀ حرمِ امن در بسیاری از آیات قرآن سخن بهمیان آمده است؛ مانند آیة: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا» [البقرة: 125]؛ ترجمه: «و بهياد آوريد آنگاه را كه خانۀ [كعبه] را پناهگاه و مأواي امن و امان مردم كرديم.» الله تعالی خانۀ کعبه را مکان امنی برای مردم قرار داده است و این ویژگی، چنان عزیز است که موجب منت پروردگار به آدمیان بوده و او را شایستۀ سپاس و بندگی میکند.
-
و نیز پروردگار جهان به همین سرزمین امن، برای بیان کیفیت آفرینش انسان سوگند یاد میکند و میگوید: «وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ، لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ» [تین: 3-4]؛ «و سوگند به اين شهر امين [مكّه]، ما انسان را [از نظر جسم و روح] در بهترين شكل و زيباترين سيما آفريدهايم».
امن دانستن خانۀ کعبه توسط خدای متعال در حقیقت بیانگر اهمیت آن است که این بنای مقدس به آن توصیف شده است و الله تعالی با اجابت دعای حضرت ابراهیم علیهالسلام هم امنیت تکوینی به مکه داد؛ زیرا شهری شد که در طول تاریخ حوادث ناامنکنندۀ کمتری بهخود دیده است و هم امنیت تشریعی عطا کرد؛ چنانکه به فرمان الهی، انسانها و حتی جانوران در این سرزمین در امن و امان هستند و شکار حیواناتِ حرم، ممنوع است؛ و حتی تعقیب مجرمانی که به این حرم و خانۀ کعبه پناه ببرند نیز جایز نیست؛ تنها میتوان برای اجرای عدالت در حق چنین مجرمانی، آذوقه را بر آنها بست تا بیرون آیند و تسلیم شوند.
-
در قرآنکریم، شهری که برخوردار از نعمت «امنیت» باشد؛ بهعنوان سرزمین آرمانی و شامی معرفی شده است؛ چنانکه میفرماید: «وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَداً مِّن كُلِّ مَكَانٍ» [نحل: 122]؛ ترجمه: «خداوند [براي آنان كه كفران نعمت ميكنند، داستان] مردمان شهري را مَثَل ميزند كه در امن و امان بسر ميبردند و از هر طرف روزيشان بهگونۀ فراوان به سويشان سرازير ميشد». الله تعالی به عنوان نمونه، قریه و شهری را مثال میزند که امن، آرام و مطمئن بوده و همواره روزیاش به فراوانی از هر مکانی فرا رسیده است.
