درآمدی بر نقش رسانه‌ها و تأثیر آن بر هویت مسلمانان (بخش دوم)

نویسنده: م. فراهی توجگی

نگاهی گذارا به تاریخچه‌ی رسانه‌های عمومی

نگاهی به تحولات تاریخی رسانه‌ها در آستانه‌ی قرن بیست‌ویکم، نشانگر آن است که تفکر انسان تا چه اندازه به ابزارهای ارتباطی وابسته است و از زبان (نخستین وسیله‌ی ارتباطی) گرفته تا ابزار‌های پیچیده‌ی انتقال اطلاعات مانند خطوط الکترونیکی و ماهواره‌های فضایی بر شکل‌گیری هسته‌ی اصلی آن تأثیر مثبت و منفی دارد.
در دنیای امروز و در میان مشغله‌های روزمره، وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌های عمومی در سرگرم‌کردن بشر، آگاهی‌دادن و اختصاص‌دادن زمان به خود نقش به‌سزایی دارند؛ از‌این‌جهت، در انتخاب و استفاده از آنها باید وسواس جدی داشت.
رسانه‌های عمومی اشکال گوناگون از قبیل روزنامه‌، رادیو، تلویزیون، سینما، ماهواره و اینترنت دارد.
در این مقاله مروری کوتاه خواهیم داشت بر تاریخچه‌ی رسانه‌های اجتماعی که از پیشگامان اولیه‌ی ارتباطات الکترونیکی تا پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی را که امروزه بر اینترنت چیره شده است، شامل می‌شود.

روزنامه‌ها

رسانه‌ای که قرار بود دنیا را تغییر دهد، نخستین فعالیت خود را در یکی از روزهای سال ۱۶۰۵ در استراسبورگ آغاز کرد و به میدان گسترده‌ی اطلاع‌رسانی گام نهاد. روزنامه رسانه‌ای است که روزانه جدیدترین اخبار و اطلاعات را در حوزه‌های مختلف فرهنگی، هنری، ورزشی، سیاسی و اقتصادی به اقشار مختلف جامعه ارائه می‌دهد. روزنامه‌ها همواره به‌صورت مکتوب منتشر می‌شوند و این مکتوب‌بودنشان آثار مثبت و منفی فراوانی به همراه داشته است، اما مسئولان و دست‌اندرکاران روزنامه‌ها در راستای تحقق آثار مثبت آن تلاش می‌کنند.

رادیو

در سال ۱۸۹۵ گوگلیمو مارکونی راهی را پیدا کرد که از آن طریق توانست پیامی را از طریق رادیو به فاصله‌ی قابل‌ملاحظه‌ای از املاک پدرش در ایتالیا ارسال کند؛ این یکی از مهم‌ترین اختراعات دوران و نقطه‌ی شروع ارتباطات الکترونیک جدید و شگفت‌انگیز بود.

تلویزیون

پرمخاطب‌ترین رسانه‌ی جهان تلویزیون است و این تنوع و کثرت مخاطب به دلیل وجود صدا و تصویر به‌طور هم‌زمان است. در سال‌های اخیر با افزوده‌شدن آپشنِ پخش مستقیم و زنده، جذابیت آن بیشتر نمودار شده است. باوجوداین، تلویزیون در بدو ورود به کشورهای جهان سوم، چندان موردتوجه قرار نگرفت؛ حتی برخی آن را نامحرمی در داخل محیط خانوادگی می‌پنداشتند، اما با گذشت زمان و آهسته‌آهسته جای خود را در خانواده‌ها باز کرد. البته در گذر پرسرعت زمان و به‌نمایش‌درآمدن اختراعات گوناگون، ظاهراً گوشی‌های همراه جای تلویزیون را گرفته است، چون گوشی‌های هوشمند با داشتن قابلیت استفاده‌ی از تصویر در تمام حیطه‌ها جذابیت کَشنده‌ای به‌دست آورده است. تلویزیون قابلیت تغییر نسبی فرهنگ جامعه را دارد؛ امروزه طبقه‌ی متوسط جوامع بشری که توانایی برقراری اتصال به شبکه‌های ماهواره‌ای را ندارند، از تلویزیون به‌عنوان بهترین رسانه‌ی جمعی استفاده می‌کنند. همواره نقدها و نظرها درباره این رسانه بیشتر و پرجنجال‌تر از بقیه‌ی رسانه‌ها بوده است؛ حتی رسانه‌هایی چون روزنامه‌ و مجله برای جذب مخاطبان بیشتر به آگاهی‌دهی از طریق تلویزیون و برنامه‌های آن متوسل می‌شوند و با واسطه‌گری آن به دل مخاطبان راه پیدا می‌کنند.

ماهواره

اولین ماهواره‌ها در سال۱۹۸۰ با ۱۲ هزار مدار تلفنی و تنها با ۲ کانال تلویزیونی در مدار قرار گرفتند و نسل ششم آنها با ۳ برابر ظرفیتِ نسل پنجم با سیستم‌های دیجیتالی و پیچیده در سال ۱۹۸۶ وارد بازار شدند. ماهواره‌های تلویزیونی (DBS) ماهواره‌هایی هستند که درواقع به‌عنوان یک فرستنده‌ی پرقدرت تلویزیونی در فضا عمل می‌کنند. مهم‌ترین برتری یک ماهواره‌ی تلویزیونی آن است که می‌تواند تمام نقاط کور یک کشور را که فرستنده‌های زمینی قادر به پوشش آنها نیستند، پوشش بدهند.

اینترنت

در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ پدیده‌ای به‌نام اینترنت جهان را شگفت‌زده کرد و چشم‌ها را به خودش خیره نمود. تأسیس شبکه‌ی آرپانت در سال ۱۹۶۹ به‌عنوان منشأ پیدایش اینترنت شناخته شد. درحقیقت اینترنت مجموعه‌ای از میلیون‌ها کامپیوتری است که از طریق شبکه‌های مخابراتی به یکدیگر متصل هستند؛ به عبارتی دیگر، مجموعه‌ای از هزاران شبکه ماهواره‌ای- کامپیوتری است که تعداد زیادی از کامپیوترها را در یک شبکه پیچیده‌ی بزرگ و قابل‌اطمینان به یکدیگر وصل می‌کند.
ظهور غول‌های اینترنتی همچون آمازون و نتفلیکس به ارائه‌ی خدمات گسترده‌ای در حوزه‌ی محتوای صوتی و تصویری اقدام کرده‌اند.
فرهنگ لغت Webster-Merriam شبکه‌های اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند: «شکل‌های ارتباطات الکترونیکی مانند وبسایت‌های شبکه‌های اجتماعی و میکروبالگینگ هستند که از طریق آن کاربران، جوامع آنلاینی را برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات، ایده‌ها، پیام‌های شخصی و سایر محتواها مانند ویدئوها ایجاد می‌کنند.»

درحالی‌که سرویس‌هایی مثل یوتیوب و فیسبوک به‌طور خودکار به ذهن خطور می‌کنند، می‌توانیم منشأ رسانه‌های اجتماعی را در اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ جست‌وجو کنیم.

فیسبوک

در سال ۲۰۰۴ شاهد راه‌اندازی فیسبوک (اولین بار با نام Thefacebook) بودیم. مارک زاکربرگ برای ارتباط با سایر دانشجویان هاروارد اپلیکیشن فیسبوک را برنامه‌ریزی نمود که به‌دنبال آن محبوبیتش افزایش یافت. تا پایان سال ۲۰۰۴ بیش از یک میلیون کاربر جذب کرد. از آن زمان، این شبکه‌ی اجتماعی با داشتن سه میلیارد کاربر در سراسر جهان به دومین شبکه‌ی اجتماعی بزرگ تبدیل شده است.

توییتر

در سال ۲۰۰۶ جک دورسی، ایوان ویلیامز، بیز استون و نوآ گلس توییتر را راه‌اندازی کردند. ایده‌‌ی آنان ساده بود: به کاربران اجازه می‌داد پیام‌های کوتاهی با حداکثر ۱۴۰ کاراکتر برای دوستان و آشنایان ارسال کنند. اکنون، پایگاه کاربری ۴۳۶ میلیونی توییتر می‌تواند توییت‌هایی با حداکثر ۲۸۰ کاراکتر همراه با تصویر و ویدئو ارسال کند.

اینستاگرام

در سال ۲۰۱۰ اینستاگرام توسط بنیانگذاران کوین سیستروم و مایک کریگر راه‌اندازی شد و به دنیای مجازی گام گذاشت. سرویس اشتراک‌گذاری عکس و ویدئو که در سال ۲۰۱۲ توسط فیسبوک خریداری شد، ۴.۱ میلیارد کاربر به‌دست آورد و ویژگی‌های خودش را به پخش زنده‌ی ویدئو و پست‌های قابل خریداری گسترش داد.

تلگرام

نیکوالی و پاول دوروف تلگرام را در سال ۲۰۱۳ تأسیس کردند. این برنامه‌ی اجتماعی بر ارائه پیام‌های فوری و تماس‌های صوتی ایمن تمرکز دارد. در حال حاضر بیش از ۷۰۰ میلیون کاربر دارد.

تیک تاک

تیک تاک یا (Douyin) در چین بعد از خریده‌شدن توسط ByteDance و ادغام با ly.Musical در سال ۲۰۱۷ به‌صورت بین‌المللی راه‌اندازی شد.
این برنامه که مقصد اصلی ویدئوهای کوتاه موبایل شناخته می‌شود، بیش از یک میلیارد کاربر و بیشترین بارگیری در سراسر جهان را دارد.

کلاب هوس

پل دیویسون و روهان ست در سال ۲۰۲۰ کلاب هوس را به‌عنوان یک شبکه‌ی اجتماعی برای میزبانی چت‌روم‌های صوتی برنامه‌ریزی کردند. در آغاز کار فقط بسان یک دعوتنامه عمل می‌کرد، اما اکنون برای همه در دسترس و برای کاربران اپل و اندروید دستیاب می‌باشد. تا فوریه ۲۰۲۱، ده میلیون کاربر فعال به‌صورت هفتگی داشت.
متأسفانه همه‌ی شبکه‌های اجتماعی موفقیت بلندمدتی پیدا نکردند. در این بخش، نام‌های برجسته‌ای را در تاریخ شبکه‌های اجتماعی می‌بینید که عمر کوتاهی داشتند و وجودشان با طلوع آفتاب ذوب شد.
آنچه ما امروز شاهدش هستیم تغییر در اصل بهره‌گیری رسانه‌ای است. اینترنت فضای استفاده‌ی از رسانه‌های جمعی و ارتباطات گروهی را کاملاً تغییر داده است و جوامع بشری را در کنار فوایدش، با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده‌است؛ بنابراین، بسیاری از شرکت‌ها در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های بسیار کلانی کرده‌‌اند. یکی از روندهای تغییر در سپهر رسانه‌های کنونی، افزایش بودجه در حوزه‌ی محتوا است؛ به این ترتیب که شبکه‌های بزرگ آنلاین سرمایه‌های عظیمی برای تولید محتوای صوتی و تصویری اختصاص داده‌اند. به‌عنوان نمونه، «نفتلیکس در سال ۲۰۱۷ حدود نه/۹ میلیارد دالر برای تولید خود هزینه کرده است. گفتنی است که بیشتر تولیدات محتوای این شرکت‌ها از طریق تبلیغات حاصل می‌شود.». (آفکام، ۲۰۱۸)
رسانه‌های اجتماعی برخط/آنلاین به یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های کاربردی اینترنتی در دهه‌ی اخیر تبدیل شده‌اند. رسانه‌ی اجتماعی موجودیتی است که به‌واسطه‌ی ابزارهای کامپیوتری به افراد و شرکت‌ها اجازه‌ی خلق، اشتراک‌گذاری، تبادل اطلاعات، ایده‌ها و غیره در جوامع مجازی و بسترهای شبکه‌ها را می‌دهد. موفقیت رهبران در رسانه‌های اجتماعی و ایجاد رسانه‌های اجتماعی قوی در کشورها بستر مناسبی را برای مدیران بازاریابی به‌منظور ایجاد رابطه‌ای قوی با مخاطبان، درک نیازهای آنان و شناسایی رفتار مصرف‌کنندگان خود فراهم می‌کند. باتوجه‌به زیرساخت فراهم‌شده توسط شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ برای بازاریابی و تبلیغات خود به سمت الکترونیکی‌شدن و استفاده‌ی از زیرساخت‌های آن تمایل پیدا کرده‌اند.

بخش قبلی | بخش بعدی